Ekonomija

Ko su sakupljači smeća, koji čine jedan posto svjetske populacije?

Svake sekunde čovječanstvo proizvede više od 60 tona otpada koji oko 15 miliona ljudi širom svijeta svakodnevno sakuplja, sortira, reciklira, prodaje i na taj način zarađuje za život. Međutim, koliko je ova profesija “ozbiljno“ shvaćena?

Svane tako hladan zimski, kišoviti, snježni ili pak tropski ljetnji dan – sasvim nebitno za sakupljače smeća koji ne biraju uslove rada. Ukoliko im se posreći, tog dana će sakupiti dovoljno materijala koji kasnije prodaju firmama i preduzetnicima za reciklažu ne bi li prehranili svoju porodicu. Da li imaju obezbjeđen alat i adekvatnu opremu za rad? To nikog ne zanima. Kopanje po kontejnerima i deponijama, dugi hod kroz gradove i okolne puteve, nošenje velikog tereta – u opisu je njihovog posla. Ili čak najviše strah: strah od bolesti, virusa i bakterija koje mogu pokupiti; strah od nemilosrdnih sugrađana i omladine koji ih ismijavaju, zadirkuju, vrijeđaju a ponekad i fizički napadaju. A najbitnije pitanje je: da li će moći da zarade dovoljno da prehrane porodicu?

Dakle, na leđima ovih ljudi počiva kompletna industrija reciklaže u kojoj pojedinci zarađuju veoma ozbiljan novac. Prema izveštaju Centra Privredne komore Srbije (PKS), 87% sirovina za reciklažu dolazi od sakupljača otpada, a samo 13% od javnog komunalnog preduzeća. Isto tako, procjenjuje se da oko 90% otpada od plastične ambalaže prikupe individualni sakupljači, a samo 10% javna komunalna preduzeća.

Kada je reč o Srbiji, ovde su neformalni sakupljači sekundarnih sirovina, od kojih oko 50.000 pripada romskoj zajednici. Iako Zakon o upravljanju otpadom definiše da sakupljač otpada jeste fizičko ili pravno lice koje sakuplja otpad, nikakve dalje definicije nisu navedene, što ovu profesiju – ekološki i ekonomski bitnu za jednu državu – čini nevidljivom a sve one koji se njome bave stavlja izvan bilo kakve sigurnosti i zaštite.

Pored toga, u Srbiji su svi sadržaji u kontejnerima i kantama za smeće u vlasništvu Gradske čistoće, pa je zakonski svako preturanje po otpadu krivično djelo, što dodatno otežava rad sakupljača otpada koji spadaju u red najsiromašnijih stanovnika, među kojima je čak 25% mlađih od 18 godina.

Prema podacima Zelene inicijative, prosječan sakupljač otpada mjesečno zaradi od 15.000 do 18.000 dinara, a prema procjenama Republičkog sindikata sakupljača, Srbija svake godine izveze sekundarne sirovine u vrijednosti oko 150 miliona eura.

Neformalni sakupljači otpada širom Balkana igraju bitnu ulogu u reciklaži, međutim, njihov značaj nije ozbiljno shvaćen niti cijenjen. Ovim poslom se bave najsiromašniji, što omogućuje raširenu eksploataciju.

U istraživanju nevladine organizacije „Makedonija bez otpada“ procjenjeno je da oko 5.000 sakupljača plastike, papira i drugih materijala prikupi oko 80 odsto svih prikupljenih materijala.

S druge strane, otpadni materijali za recikliranje su glavni izvozni proizvod Kosova, uz promet od 40 miliona eura godišnje. I pored svih otežavajućih okolnosti, pojedinci su ipak našli način da stvar preuzmu u svoje ruke i daju nadu svim ostalima. Jedni od njih su dva mladića iz Vojvodine, Kilino Stojkov i Milorad Popović, koja su s nepunih 30 godina, a u saradnji s Udruženjem za prosperitet Roma i preciznu reciklažu, uspjeli da u Opštini Ada u Vojovodini osnuju Reciklažnu zadrugu Connect Clean Roma Group, koja trenutno okuplja 31 sakupljača otpada.

Kilino Stojkov i Milorad Popović, osnivači Reciklažne zadruge Connect Clean Roma Group     Foto:  Reuters

Tamo gdje drugi vide smeće ili otpad, neformalni sakupljači vide papir, karton, staklo i metal. U mnogim zemljama sakupljači otpada obezbjeđuju jedini oblik prikupljanja čvrstog otpada (SW) koji koristi javnom zdravlju, opštinskim budžetima i okolini.

Sakupljači otpada s globalnog juga i šire su: ljudi koji prebiru po smeću u potrazi za hranom, odjećom i drugim osnovnim dnevnim potrebama; neformalni privatni sakupljači materijala koji se može reciklirati a koje prodaju posrednicima ili preduzećima; sakupljači/razvrstači materijala koji se mogu reciklirati a koji su organizovani u sindikate, zadruge ili udruženja

Sakupljači smeća sakupljaju materijale koji se mogu reciklirati među gomilama smeća u istočnom Mosulu, Irak. Zbog nedostatka opreme i osoblja smeće se ne odvozi redovno već skoro četiri meseca. Smeće nagomilano na ulicama grada ugrožava zdravlje stanovnika.     Foto: AA

Oni ujedno i značajno doprinose spriječavanju zagađenja recikliranjem i ponovnom upotrebom materijala koji bi inače završili u okolini. Kada su bolje organizovani i formalno integrisani u sisteme za reciklažu, sakupljači otpada mogu povećati svoj ekološki doprinos. Recikliranje je jedan od najjeftinijih i najbržih načina za smanjenje emisije stakleničkih gasova, a ponovna upotreba i recikliranje materijala smanjuje količinu sirovih materijala potrebnih za proizvodnju.

Smanjenje jedne tone emisije CO2 recikliranjem košta 30 posto manje od smanjenja energetske efikasnosti i 90 posto manje od smanjenja energije vetra.

Sakupljanje otpada ima i razne ekonomske beneficije: predstavlja ključni prihod za ljude i domaćinstva, obezbjeđuje materijale za višekratnu upotrebu drugim preduzećima, ali i pomaže drugima da profitiraju od rada neformalnih sakupljača otpada.

Ali El Sarkavi (29), koji živi u Tanti u Egiptu, zarađuje za život sakupljajući papir iz smeća tokom dana, a uvečer trenira bodibilding u teretani. El Sharkawi, koji se sa bodibildingom upoznao sa 17 godina i koji je postigao uspjehe na mnogim lokalnim i nacionalnim takmičenjima, ima za cilj da jednog dana postane svjetski prvak.      Foto:  AA

Širom svijeta postoje primjeri država i organizacija koje su prepoznale vitalnu ulogu sakupljača otpada i osmislile progresivnije politike na tom polju. S organizacijom sakupljača otpada stvar se mijenja.

Organizacije zasnovane na članstvu i drugi progresivni entiteti pomažu gradovima da prepoznaju vitalnu ulogu sakupljača otpada i ohrabruju vlasti da osmisle progresivnije politike. Gradovi poput Belo Horizontea u Brazilu, Lime u Peruu i Pune u Indiji razvijaju politike koje integrišu sakupljače za prikupljanje i recikliranje otpada.

Brazil je prva zemlja koja je integrisala sakupljače otpada preko zadruga, u komunalne sisteme upravljanja čvrstim otpadom i prva koja je usvojila Nacionalnu politiku o otpadu, prepoznajući doprinos sakupljača otpada i pružajući pravni okvir koji omogućava zadrugama neformalnih sakupljača otpada da sklapaju ugovore kao pružaoci usluga. Nacionalni pokret sakupljača otpada u Brazilu dobio je ugovor za čišćenje stadiona tokom Svjetskog prvenstva.

Sakupljači otpada viđeni su na deponiji smeća u Goiasu, u Brazilu, 1. juna 2022.     Foto:  AA

S druge strane, Argentinska nacionalna federacija sakupljača otpada (FACCyR) jedan je od najboljih svjetskih primjera inkluzivnog upravljanja otpadom. Njihov rad u projektu RWCC pokazuje da što su sakupljači otpada više uključeni u formalne sisteme upravljanja otpadom, to su sposobniji da spriječe zagađenje mora. 2019. godine FACCyR-ova zadruga Amanecer de los Cartoneros dala je sakupljačima pristup formalnim centrima za preradu, gdje se ostacima može odgovornije upravljati, što spriječava da ogromnih 8,5 tona plastike mjesečno uđe u vodene tokove.

Sakupljač otpada zadruge “Bella Flor“ prebira smeće u državnoj instituciji CEAMSE koja se bavi upravljanjem otpadom za grad i provinciju Buenos Aires.     Foto: Reuters

Očekuje se da će se zbog brojnih faktora, kao što su rast stanovništva, urbanizacija i ekonomski rast, kao i kupovne navike potrošača, do 2050. godine proizvodnja čvrstog komunalnog otpada širom svijeta povećati za otprilike 70 posto. Otpad i njegovo stvaranje, sakupljanje i odlaganje glavni su globalni izazov 21. vjeka koji će prije ili kasnije dovesti do veće potrebe neformalnih sakupljača otpada a samim tim i do krucijalnih regulativa na tom polju. (TRT Balkan)

akos.ba