Prevencija maloljetničke delikvencije – izazov današnjice
Piše: dr. Sadmir Karović
Jedan od posebno važnih i aktuelnih pravnih i društvenih problema današnjice je svakako problem prisustva maloljetničke delikvencije u savremenom društvu, iako se radi o fenomenu koji egzistira u svim etapama ljudskog razvoja, od najranijeg perioda sve do danas.
Nema sumnje da je maloljetnička delikvencija društveni i pravni realitet koji svojim prisustvom preuzima primat po važnosti u odnosu na druge društveno – pravne probleme u određenom društvu ili lokalnoj zajednici s obzirom na činjenicu da su u centru pažnje i interesovanja maloljetnici.
Pažnja javnosti je uglavnom usmjerena na posljedice odnosno posljedične refleksije ad hoc – od slučaja do slučaja, koje su kao takve evidentne u materijalnom svijetu, nastale kao rezultat određenog činjenja inkriminirajućih ponašanja odnosno određenih krivičnih djela gdje se kao izvršioci ili saučesnici pojavljuju maloljetni izvršioci. Nakon vrlo kratkog vremena problem maloljetničke delikvencije se zaspostavlja. Izvršenje krivičnog djela kao posljedica je krajnji alarm da postojeći zakonski preventivni mehanizmi kao cjelokupan sistem društvene kontrole nisu zadovoljili postavljene ciljeve preventivno – zaštitnog karaktera. Evidentna i zabrinjavajuća činjenica je da se maloljetnici pojavljuju sve više kao izvršioci ili saizvršioci krivičnih djela koja uključuju upotrebu vatrenog oružja, zloupotrebu opojnih sredstava i dr., što u znatnoj mjeri ovaj društveni problem čini kompleksnijim. S druge strane, prisutni društveni obrasci i standardi ponašanja maloljetnika formiraju negativne modele ponašanja koji između ostalog obuhvataju nasilje, agresivnost, konflikt i dr., gdje se zapravo „kopiraju“ ponašanja lica iz kriminalnih miljea koji postaju na određen način uzori.
Na taj način mladim osobama se prezentira i nudi iskrivljena slika društveno „prihvatljivog“ modela ponašanja gdje se univerzalne ljudske vrijednosti koje bi trebale da čine platformu za razvoj ličnosti svjesno i namjerno zapostavljaju i degradiraju kao primitivne, zaostale i neprihvatljive.Određena krivična djela učinjena od strane maloljetnih izvršioca posebno zavređuju pažnju naučne i stručne javnosti, te kao takva najčešće budu povod javnih rasprava koje za predmet interesovanja imaju upravo maloljetna lica, njihov krivičnopravni status i položaj, uticaj društvene zajednice na njihov razvoj i dr.
Međutim, usmjeravanje pažnje i cjelokupnog djelovanja primarno na posljedice inkriminirajućih ponašanja, utvrđivanje moguće individualne odgovornosti i individualizacija i primjena odgovarajuće ili srazmjerne sankcije u skladu sa propisanom procedurom u odnosu na konkretno krivično djelo odnosno izvršioca nemože zadovoljiti potrebe i očekivanja u kontekstu suzbijanja i prevencije maloljetničke delikvencije u budućem periodu. Suštinski razlog je evidentna i notorna činjenica da se marginalizira, zanemaruje i ignoriše područje kriminalne etiologije krivičnih djela odnosno kriminaliteta kao složene društvene pojave uvažavajući njegovu dinamiku, obim, pojavne oblike i strukturu, mjesto i vrijeme izvršenja kao i druge specifičnosti i posebnosti koje neposredno ili posredno imaju determinirajući uticaj na kreiranje preventivne strategije. Ključni problem je što su u centru pažnje posljedice a ne uzroci. Preventivne aktivnosti moraju biti usmjerene upravo na otklanjanje uzroka ili bar smanjenje njihovog dejstva.
Činjenica da određeni događaji značajni sa aspekta unutrašnje sigurnosti (npr. krvni delikti – ubistvo, silovanje, zatim zloupotreba opojnih sredstava, saobraćajni delikti sa smrtnom posljedicom i dr.) koji na određen način involviraju i maloljetna lica kao izvršioce i/ili saizvršioce krivičnih djela budu u određenom, uglavnom kratkom periodu aktualizovani, medijski eksploatisani, nemože biti opravdanje što se konstantno izbjegava jedan sveobuhvatan, organizovan, sistemski i planski preventivni pristup fenomenu maloljetničke delikvencije.Krivično zakonodavstvo BiH kao i države iz neposrednog okruženja ima poseban senzibilitet i tretman prema maloljetnicima uvažavajući prvenstveno njihovu starosonu dob kao opravdan i svrsishodan razlog za takav odnos ali s druge strane potrebno je naglasiti da nije konstituisan efikasan sistem društvene kontrole i prevencije uključujući posebno porodicu, školu, nevladin sektor, religijske zajednice, medije, sportske kolektive i druga udruženja kao i druge subjekte i autoritete. Kažnjavanje ili sankcionisanje je krajnja ili radikalna represivna aktivnost agencija za sprovođenje zakona što obavezuje na kreiranje srazmjernih socijalnih preventivnih mehanizama zaštite u cilju sprečavanja izvršenja budućih planiranih ili neplaniranih izvršenja krivičnih djela.
Parcijalni ili jednostrani pristupi i djelovanje agencija za sprovođenje zakona kao krajnje neophodna reakcija, bez multidisciplinarnog pristupa koji podrazumijeva angažman i djelovanje stručnjaka raznih profila nemogu utvrditi i definisati krucijalne razloge, motive i druge specifičnosti koji neposredno ili posredno dovode do pojave maloljetničke delikvencije. Istraživanje kriminalne etiologije podrazumijeva prepoznavanje, utvrđivanje i definisanje etioloških faktora odnosno rizičnih ponašanja koja vremenom mogu „prerasti“ u krivično djelo. Prevencija maloljetničke delikvencije primarno mora biti usmjerena na blagovremeno prepoznavanje faktora rizika kao i na odgovarajuću ili srazmjernu reakcija kao preventivni odgovor. Učestalost određenih krivičnih djela u određenom periodu ukazuju da postojeći preventivni mehanizmi nisu dovoljni odnosno nemogu zadovojiti potrebe, očekivanja kao i utvrđene i definisane ciljeve politike suzbijanja maloljetničkog kriminaliteta, te da je nužna hitna intervencija na planu pronažanje efikasnih i srazmjernih preventivnih odgovora odnosno rješenja.Multidisciplinarnost i multifaktorijalnost maloljetničkog kriminaliteta generalno zahtijeva usklađivanje i harmoniziranje postojeće pravne regulative gdje je potrebno jasno propisati ulogu i aktivnosti svih subjekata na planu socijalne prevencije maloljetničke delikvencije. Strategija efikasne borbe protiv maloljetničke delikvencije mora da sadrži taksativno određene i propisane aktivnosti kao skup mjera i radnji preventivnog karaktera na bazi ranije utvrđenih i definisanih etioloških odnosno uzročnih odrednica. Takođe, na operativnom ili izvršenom planu potrebno je cjelokupne preventivne aktivnosti uskladiti prema stvarnim potrebama uz izraženu saradnju i koordinaciju aktivnosti svih subjekata i autoriteta odnosno pojedinaca na planu energične i stvarne opredijeljenosti u borbi protiv maloljetničke delikvencije.
Preventivno – zaštitnu kao i instruktivno – kontrolnu ulogu imaju prvenstveno agencije za sprovođenje zakona kao i svi drugi subjekti i autoriteti u sistemu društvene kontrole koji mogu doprinijeti efikasnoj provedbi preventivne strategije na operativnom nivou. Ključno pitanje je kako niko u sistemu društvene kontrole blagovremeno ne prepoznaje rizična ponašanja maloljetnika na putu ka izvršenju krivičnog djela kao konačne ili krajnje posljedice društveno neprihvatljivog i inkriminirajućeg ponašanja.Prevencija maloljetničke delikvencije kao i odgovarajuća edukacija su ključ uspjeha u budućem periodu…!!!
