Na koji način stres narušava zdravlje: Koje bolesti izaziva i kako ublažiti njegove posljedice

Istraživanja su nedvosmisleno pokazala da su ljudi koji su izloženi stresu lošijeg zdravstvenog stanja od ostatka populacije. Lista bolesti koje su povezane sa stresom se stalno produžava. Neke od njih su: koronarna srčana bolest, ulkusna bolest, Chronova bolest, psorijaza, dijabetes i reumatoidni artritis. Pored ovih stres se sve više dovodi u vezu i sa razvojem čitavog niza sistemskih poremećaja kao što su: multipla skleroza, autoimuni poremećaji i mnoga maligna oboljenja.

Stres počinje već mislima ili emocijama. Sama pomisao na neugodnu situaciju dovodi do pokretanja kaskadnog niza biohemijskih reakcija koje počinju u hipotalamusu i hipofizi. Krajnji rezultat ovih reakcija je stimulacija nadbubrežne žlezde i pojačano lučenje adrenalina. Za samo nekoliko sekundi srce počinje ubrzano da kuca, ubrzava se disanje, mišići se naprežu, zjenice šire, glukoza koja je deponovana u jetri i mišićima se oslobađa. Stvaranje insulina i glukagona su povećani kako bi se ćelijama omogućilo da glukozu iskorišćavaju. Ukoliko je stres nastao kao posljedica tjelesnog poremećaja razvija se upala. Ova dešavanja predstavljaju neposrednu reakciju organizma na stres i odgovaraju prvoj fazi stresa ili fazi alarma. U drugoj fazi, odnosno fazi otpora, organizam nastoji da smiri i kontroliše promjene  koje su nastale kao posljedica šoka pa šalje signale nadbubrežnoj žlijezdi i ona ubrzano luči kortizol. Kortizol koči upalne procese što je posebno važno ukoliko je uzrok stresa bio tjelesne prirode, u jetri podstiče stvaranje šećera itd. Osoba se suočava sa stresorom i pokušava da uspostavi model koegzistencije.

Kratkotrajni stres samo „prodrma” organizam ali problem nastaje kada je organizam izložen prevelikom ili predugom stresu koga nazivamo i hronični stres. Centri u mozgu postaju zatrpani porukama koje im prenose hormoni stresa pa nastaje manjak neurotransmitera noradrenalina, serotonina i dopamina koji su odgovorni za dobro opšte stanje čovjeka. Serotonin je odgovoran za osjećaj spokoja i zaštićenosti, životnog optimizma i zajedno sa melatoninom reguliše ritam budnosti i sna. Kada dođe do poremećaja u serotoninskom sistemu javljaju se nesanica, pospanost i umor u pogrešno doba dana, uznemirenost i strah. Poremećaj na nivou noradrenalina povezan je sa nedostatkom energije, volje, elana i motivacije. Osoba je umorna, troma, pasivna i nezainteresovana. Uloga dopamina blisko je vezana sa endorfinima, supstancama koje se stvaraju u organizmu i imaju svojstvo prirodnih analgetika. Upravo zato je i prag osjetljivosti na bol kod osoba koje su izložene hroničnom stresu snižen.

U stanju hroničnog stresa lučenje kortizola je povećano a opšte je poznato da visok nivo kortizola ima brojna nepovoljna dejstva na organizam.  Neke od posljedica su: krvni pritisak raste, dolazi do osteoporoze i metaboličkog sindroma koga karakterišu viscelarna debljina, rezistencija na insulin, dislipidemija, poremećaj koagulacije i hipertenzija. Svi ovi faktori zajedno doprinose povećanju rizika od kardiološke smrti.

Pod uticajem hroničnog stresa dolazi i do poremećaja u radu štitne žlijezde i jajnika. Usljed stresom pokrenutog niza biohemijskih reakcija, u organizmu se luči povećana količina prolaktina. Prolaktin ima snažno inhibitorno dejstvo na stvaranje tireotropina, koji omogućava pravilan rad štitne žlijezde. Pod uticajem prolaktina dolazi i do poremćaja u radu jajnika i ovulacije. Prolaktin remeti ritmičko izlučivanje FSH i LH, koji su neophodni za pravilnu ovulaciju pa često ona izostaje. Takođe dolazi i do narušavanja ravnoteže između estrogena i progesterona, menstrualni ciklus postaje neuredan a često se javljaju oskudna smeđa krvarenja prije i nakon menstruacije.

Bez sumnje se može reći da stres i to kako akutni tako i hronični, utiče na imunitet. Istraživanja su pokazala da je učestalost virusnih infekcija gornjih disajnih puteva veća nakon stresa kao i u onim porodicama gdje postoje nesređene životne situacije. Stres je usko povezan sa rekurentnim infekcijama herpes virusom, što se može objasniti time da stres suprimira ćelijski imunitet koji u normalnim okolnostima drži virus pod kontrolom tj. u latentnom stanju. Smatra se da stres, naročito hronični dovodi do pada broja granulocita, T i B limfocita u cirkulaciji, čime urođeni i stečeni imunitet slabe. Tačan mehanizam uticaja stresa na imunitet nije međutim potpuno razjašnjen.

Istraživanja su nedvosmisleno pokazala da su osobe koje su izložene stresu lošijeg zdravstvenog stanja od ostatka populacije i da češće oboljevaju od različitih hroničnih bolesti. Lista bolesti koje su povezane sa stresom se stalno produžava. Neke od njih su: koronarna srčana bolest, ulkusna bolest, Chronova bolest, psorijaza, dijabetes i reumatoidni artritis. Pored ovih stres se sve više dovodi u vezu i sa razvojem čitavog niza sistemskih poremećaja kao što su: multipla skleroza, autoimuni poremećaji i mnoga maligna oboljenja.

Ljudi različito doživljavaju stresore i protiv stresa se bore na različite načine.

Stresori su svi podražaji koji uzrokuju stres. Oni mogu biti spoljašnji ili unutrašnji. Spoljašnji stresori su obično fizički: napor, toplota, hladnoća, trauma, hiruški zahvat, dok unutrašnji mogu biti psihološki: strah, tegoba, razočarenje, jaka radost; socijalni: poniženje, razvod braka, neizlječiva bolest bliske osobe, gubitak posla; ili fiziološki: upala, bolest. Svaki čovjek ima svoj način reagovanja na stresore shodno svojim ličnim osobinama i životnom iskustvu.

Mnogi ljudi želeći da ublaže posljedice stresa posežu za alkoholom, sredstvima za umirenje, puše, piju dosta kafe, jedu čokoladu i druge namirnice bogate ugljenim hidratima. Sva ova sredstva podstiču lučenje serotonina, noradrenalina i dopamina ali na ovaj način  dolazi do stalnih padova i rasta energije i raspoloženja. Vremenom se organizam navikne na ove stimulanse pa da bi se postigao željeni efekat neophodno je povećavati dozu. Sve ovo ne da ne smanjuje stres već razbija prirodne antistresne mehanizme i stvara zavisnost. Umjesto uzimanja stimulansa i sredstava za umirenje, savremeni čovjek mora da nauči kako da izbjegne stres a ukoliko je to nemoguće, kako da dejstvo stresa ublaži.

USPOSTAVITE RITAM

Što ste duže izloženi stresu, vjerovatnoća da ćete imati problema sa spavanjem je veća. Osoba koja je izložena dugotrajnom stresu nema samo problem da uđe u san tj. zaspi, ona se budi umorna i iscrpljena. Trudite se da na spavanje odlazite uvijek u isto vreme kao i da se uvijek u isto vrijeme budite. Najbolje je buditi se što ranije jer je dokazano da jutarnja svjetlost stimuliše lučenje melatonina, hormona sna koji će pozitivno uticati na pospanost iduće večeri. Budite strpljivi, biološki sat se ne može vratiti u normalu preko noći, sjetite se samo ljudi koji mijenjaju vremenske zone, i kojima ponekad treba i po desetak dana da bi se privikli na novu vremensku zonu.

ORGANIZUJTE SE

Ljudi koji vladaju svojim vremenom lakše se nose sa stresom. Da bi ste se organizovali prvo odredite koje su vam aktivnosti od najvećeg značaja a zatim napravite raspored kako ćete ih realizovati. Napetost i tjeskoba su često rezultat prevelikog broja obaveza, bilo da se radi o prekovremenom radu, radu na više mjesta ili nešto ugodnijim obavezama kao što su to „dobrovoljni” kursevi i edukacije. Sve obaveze sigurno ne možete odbaciti i odgoditi, ali ukoliko se loše osećate ili se razbolite, od vas niko neće imati koristi. Razmislite o svojim obavezama, i iz dnevnog rasporeda izbacite sve što možete. Najveću štetu ćete trpjeti ako izgubite zdravlje.

IZBjEGAVAJTE IZVORE STRESA

Ukoliko je ikako moguće, izbjegavajte situacije i osobe koje vam štete, s kojima ste u sukobu, u čijem društvu se loše osećate, koje vam „crpe energiju”, ne pružaju ono što od njih tražite i obrnuto. Loši međuljudski odnosi su veliki izvor stresa. Nemojte se upuštati u žučne diskusije i rasprave, polemike, dokazivanja i slično. Razmirice rješavajte brzo, ne dozvolite da se gnjev akumulira u vama. Tokom stresnih perioda, oni koji su okruženi prijateljima donekle su zaštićeni od mogućnosti da stres njima zagospodari.

POČNITE S VjEŽBANJEM

Nađite vremena i prostora za redovno vežbanje. Vježbanjem se podstiče lučenje supstanci koje djeluju kao prirodni antidepresivi i anksiolitici – noradrenalina, endorfina i enkefalina. Pored toga redovno vježbanje snižava koncentraciju estrogena, čime se sprječava nastanak i rast estrogen-zavisnih tumora čiji su tipični primeri miomi, endometrioza i rak dojke.

IZBACITE STIMULANSE I SEDATIVE

Stimulansi poput slatkiša, kofeina, nikotina i alkohola podstiču zavisnost, pa kako bi se održao odgovarajući nivo energije, potrebe za njima su sve veće. Dnevnu dozu šećera osigurajte iz voća, povrća, složenih ugljenih hidrata (integralna riža i tjestenina, žitarice, krompir). Složeni ugljeni hidrati sadrže i triptofan, iz kojeg se u mozgu sintetiše serotonin, pravi prirodni antidepresiv. Nemojte unositi velike količine namirnica u jednom obroku, radije jedite više manjih obroka dnevno.

PRONAĐITE VREMENA ZA RELAKSACIJU

Stresne situacije ma koliko neugodne bile predstavljaju iskustvo iz kojeg treba učiti. Često da bi se stres prevazišao neophodno je mijenjati način razmišljanja iz temelja. U nekim slučajevima zbog učestalosti i intenziteta stresa neophodno je potražiti i pomoć psihoterapeuta. Nada postoji, rijetki su ljudi koji lahko izlaze na kraj sa životnim pritiscima, za to je potreban posebna vrsta mudrosti. tj duhovnosti. Radite na tome.

pharmamedica.rs