Kakve su bile reakcije na muslimanske rezolucije iz 1941. godine

Historijski događaj je u osnovi akt remećenja vladajućeg poretka, pojava koja se u nekoj mjeri uspješno sukobljava sa uobičajenim tokom zbivanja. Događaj je historijski značajniji ukoliko je njegova djelotvornost izražajnija i ukoliko su njegove posljedice trajnije. A to znači da se važnost nekog događaja u historiji uspostavlja “na licu mjesta” i potvrđuje njegovim djelovanjem, a ne naknadnim proglašavanjem njegove važnosti, kao što se, s druge strane, ta važnost ne ukida niti do kraja umanjuje njegovim poricanjem. Štaviše, osporavanja i “glasna prešućivanja” historijskog značaja nekog događaja mogu pouzdanije potvrđivati njegovu važnosti nego li njena najglasnija proklamiranja.

Pojava muslimanskih rezolucija iz 1941. godine u Bosni i Hercegovini je bez sumnje historijski događaj. Historijska važnost tog događaja, ili povezanog niza istih događaja, jasno se pokazuje u njegovoj izuzetnosti za vrijeme i prilike u kojima se zbio i u žestokoj osudi i prijetnjama potpisnicima rezolucija od strane zastupnika vladajućeg poretka, ali i u nastojanjima da se prikriju, ospore ili umanje značenja i učinci rezolucija od strane onih koje su opći ljudski i njihovi posebni razlozi obavezivali da priznaju historijsku vrijednost rezolucija i pozitivno reagiraju na njihove pozitivne pozive i efekte.

Rezolucije koje su ljeta i jeseni ratne 1941. godine donešene i objavljene u više bosanskohercegovačkih gradova su generalna osuda zločina i javni protest protiv progona, oduzimanja imovine, deportiranja i ubijanja ljudi zbog pripadanja drugoj vjeri, naciji ili rasi u okolnostima njihovog planskog izazivanja i brutalnog provođenja od strane ustaških vlasti. To je tih ratnih godina jedini takav glas ne samo u Bosni i Hercegovini i takozvanoj Nezavisnoj državi Hrvatskoj već i u cijeloj dotadašnjoj Jugoslavije i na najširim evropskim prostorima pod izravnom ili posrednom okupacijom njemačkih i talijanskih fašističkih režima. Ni u jednom narodu u porobljenoj Evropi nije bilo takvog glasa.

Potpisivanje i objavljivanje rezolucija je bio javni čin i potpisnici su se otvoreno izlagali na milost i nemilost vlasti koju su prozivali i sistemu zla koji je ona predstavljala. A oni nisu bili anonimni pojedinci, već priznate i cijenjene ličnosti u bošnjačkom narodu. Bili su to istinski predstavnici vjerskog političkog, privrednog i društvenog života bosanskih muslimana, a ne samo pripadnici uleme ili hodžinskog staleža, kako ih se zna jednostrano predstavljati usljed toga što je prvi javni čin protesta protiv ustaških zločina i odlučnog ograđivanja od sudionika u vršenju zločina iz bošnjačkog naroda bila odluka Glavne skupštine udruženja ilmije “El- Hidaje”, koja je održana u Sarajevu 14.8.1941. Među potpisnicima rezolucija su čelnici oficijelnih državnih i vjerskih institucija, društvenih organizacija i udruženja, muftije i visokoškolski profesori, aktivni i bivši gradonačelnici, sudije i trgovci, imami i muhtari, ljekari i industrijalci, studenti i umirovljeni državni zvaničnici. Sa svojim protestima i osudama zločina oni se nisu oglasili, kao što je u jednom razgovoru istakao Adil Zulfikarpašić, “iz ilegalnog skloništa, iz sigurne emigracije ili iz šume, nego iz svoje sredine, sa svog posla, javno, iz srca njemačke okupacije, a to je značilo veliku kuraž i veliku moralnu snagu”. Na drugom mjestu je iznio:

“Poznate su rezolucije sarajevska, mostarska, banjalučka, bihaćka, prijedorska, iz Brčkog i, iz Bijeljine, kojima su najugledniji muslimani – sudije, kadije, muftije, veletrgovci, učitelji, profesori – svojim potpisom oštro i javno protestirali protiv hapšenja, maltretiranja i ubijanja Srba i Židova. To je u čitavoj evropskoj okupacionoj zoni Njemačke jedinstven slučaj. Ni u Francuskoj, ni u Danskoj, ni u Nizozemskoj, ni u Belgiji, ni u Austriji, ni u jednoj zemlji nisu građani svojim potpisima protestirali protiv rasne politike Hitlera – učinili su to jedino muslimani u Bosni i Hercegovini.”1

To što je čin potpisnika “muslimanskih rezolucija 1941” jedinstven, što se neki takav akt nije poduzeo u još nekom evropskom narodu pod fašističkom okupacijom, ne govori u dovoljnoj mjeri niti na pravi način o njegovom historijskom značaju i o hrabrosti i moralnoj snazi njegovih aktera. Potpisivanje i objavljivanje rezolucija, kao i odnos prema rezolucijama i njihovim potpisnicima, svakako bi se mogli bolje sagledati u usporedbi sa sličnim aktom i odnosom prema njemu u drugom narodu. Međutim, zato što takvog akta nije bilo i upravo zato što ga nije bilo, o historijskoj važnosti rezolucija i građanskoj hrabrosti potpisnika jasno i upečatljivo govore akti kojih je bilo pod vlašću nacista, ali koji su suprotnog karaktera, kojima se javno izražavala lojalnost fašističkoj vlasti i svemu što ona čini. Primjer takvog akta, koji je iz osnova i potpuno suprotan rezolucijama, a vremenski se podudara sa početkom njihova donošenja, jeste “Apel srpskom narodu” iz augusta 1941, koji poziva na lojalnost njemačkim nacističkim pobjednicima i kolaboracionističkoj vlasti u Srbiji i koji osuđuje partizanski pokret kao nepatriotski a njegove akcije označava zločinima. “Apel srpskom narodu” je uputilo 545 pripadnika “matice srpskih intelektualaca i vođa”, “uključujući i neke od najistaknutijih i najuticajnijih figura zemlje”.

Apel se pojavio 13.8.1941, dan uoči pojave Rezolucije “El-Hidaje”, i, za razliku od muslimanskih rezolucija koje su širene više poluilegalno nego li regularno i slobodno, objavljen je u većini beogradskih novina. Lista potpisnika je objavljena u naredna dva dana. U knjizi Srpski tajni rat. Propaganda i manipulacija historijom, koja je objavljena sa predgovorima profesora Davida Reismana i profesora Stjepana G. Meštrovića, Philip J.Cohen je donio listu 545 potpisnika, a prethodno je ukazao na njen sastav: “Prva trojica koji su potpisali bili su episkopi Srpske pravoslavne crkve. Četiri srpska arhiepiskopa su također potpisali, kao i najmanje 81 profesor na Beogradskom univerzitetu, uključujući i predsjednika univerziteta. Lista odražava širok dijapazon zanimanja, uključujući direktore škola i nastavnike, generale Jugoslavenske armije, bivše vladineministrae i zakonodavce, direktore banaka, privrednike, trgiovce, pravobranioce, ljekare, apotekare, inžinjere, arhitekte, žurnaliste, pisce, slikare, skulptore, operske pjevače, muzičare i glumce.

Titule potpisnika uključuju predsjednike trgovačkih esnafa i poslovnih udruženja, kao i vođe raznih profesionalnih umjetničkih otganizacija. Na dan kada je upućen poziv, advokatska komora, koja se sastala u Boegradu, jednoglasno je usvojila rezoluciju podrške.”

Sagledavane u usporedbi sa “Apelom srpskom narodu”, muslimanske rezolucije iz 1941. Jasno se pokazuju u svojoj moralnoj vrijednosti i historijskoj važnosti koju su imale kao opasnost za vladajući ustaški poredak. Rezolucije su povezale istaknute Bošnjake različitih idejnih, političkih i praktičnih opredjeljenja iz svih bosanskohercegovačkih sredina u javnoj osudi zločina, nepravde, bezakonja i prevjeravanja, jasnom distanciranju od pojedinaca iz bošnjačkog naroda koji su učestvovali u činjenju nasilja i javnom upućivanju na odgovornost režima za širenje nasilja. Visoki predstavnici ustaške državne vlasti, kao i pojedini visoki predstavnici Katoličke crkve i pojedinci iz bošnjačkog naroda u strukturama vlasti, žestoko su osudili rezolucije 1941. i njihove potpisnike.

U isto vrijeme, svjesni njihove osnovanosti i djelotvornosti, konstruirali su političke razloge i interese kojima su kao tobožnjim objašnjenjima pozadine rezolucija nastojali relativizirati i umanjiti njihovo djelovanje u širokim narodnim slojevima. Pokazatelj moralne vrijednosti rezolucija 1941. Je lična odvažnost i građanska hrabrost potpisnika rezolucija, njihova spremnost na žrtvu i poziv na odbranu i zaštitu prava na život, vjeru, mir i sigurnost svih ljudi a ne samo pripadnika svoje zajednice koja je već bila izložena strašnim zločinima srpskih ustanika. U okolnostima prve ratne godine u Bosni i Hercegovini, okolnostima državnog terora i etničkog nasilja, akti potpisnika rezolucija su imali karakter herojskog čina. Svojim potpisima oni su se otvoreno izložili u javnom suprotstavljanju zlu i nepravdi i time posvjedočili svoju građansku hrabrost i svoju vjernost islamskoj tradiciji, koja kaže da je ubistvo jednog nevinog čovjeka jednako uništenju svekolikog čovječanstva.

Mehmedalija Bojić, historičar i aktivni učesnik u borbi protiv fašizma razjašnjava u knjizi Historija Bosne i Bošnjaka zašto su rezolucije bile neugodno iznenađenje za ustaše i zašto su reakcije na pojavu rezolucija imale karakter žestokih prijetnji koje ustaške vlasti nisu mogle otvoreno sprovesti u djelo. Rezolucije su predskazivale “potpuni slom Pavelićevih planova sa muslimanima”; Pavelićev povjerenik za Bosnu i Hercegovinu Hakija Hadžić označio ih je kao “deklaracije protiv države Hrvatske i protiv ustaškog pokreta”, a Pavelić je prijetio “da će sarajevskim asfaltom prije poteći krv autora rezolucije negoli će se vlada NDH odreći svog programa.”

Ustaški povjerenik Jure Francetić je u Sarajevu poručivao “da će svi potpisnici biti upućeni u koncentracione logore”.

Sa sličnim prijetnjama oglasili su se i ustaški čelnici Jozo Dumančić i Viktor Gutić. Međutim, rezolucije su imale moćan odjek u narodu i, izražavajući preokret u političkom osvješćivanju bosanskih muslimana, značile su kolektivno distanciranje od režima koji je počivao na nasilju. Kao dokumentarnu potvrdu Bojić, uz ostalo, donosi dijelove oficijelnog izvještaja Artura Hefnera, čelnika njemačke vojnoobavještajne službe u Zagrebu, u kojem Hefner rezolucije karakterizira kao pokazatelj “da se muslimani, izuzev svjetine, vrlo energično odupiru da dijele odgovornost za zločine i ubistva koje su počinili ustaše”. To je značilo razobličavanje ustaških planova o međusobnom ubijanju Srba i Bošnjaka, kao prethodnici prevođenja i jednih i drugih u katoličanstvo, koje su ustaše organizirali i u kojima se predviđalo da obje etničke zajednice izgube po jednu trećinu svoga etničkog sastava. Hefner iznosi da su sada muslimani često izloženi progonima ustaša pod parolom da su komunisti, i da se to posebno odnosi na muslimansku inteligenciju koju se sistematski hapsi, zatvara u koncentracione logore ili protjeruje iz Bosne, pod optužbom da pripadaju komunistima ili su im naklonjeni.

Također je razumljivo paralelno nastojanje pojedinaca iz krugova Katoličke crkve da se rezolucije osudi kao klevete protiv Katoličke crkve, kao i nastojanje pojedinaca iz bošnjačkog naroda u strukturama ustaške vlasti da se potpisnike rezolucija suprotstavi oficijelnom vođstvu Islamske zajednice kao jedinog nosioca institucionalnog zajedništva bošnjačkog naroda. U javnoj osudi rezolucija iz krugova Katoličke crkve najdalje je otišao banjalučki biskup Garić, koji je napisao da su rezolucije “pamflet pun paklenih kleveta i mržnje proti katoličkoj Crkvi” “podvale i najpoganije klevete”.

Na takvu reakaciju biskupa Garića bez sumnje je posebno utjecao krajnje jasan i direktan tekst Banjalučke rezolucije, koju je potpisalo šezdesetpet najuglednijih muslimanskih građana i u kojoj su već u prvoj rečenici ustaše optuženi za zločine i gaženje najelemenatrnijih prava čovjeka bez ikakvih skrupula, a njihovi postupci i greške označeni uzrokom srpskog ustanka i tako dovedeni u vezu sa strašnim zločinima četnika nad nezaštićenim bošnjačkim stanovništvom. U Rezoluciji je postupanje dijela katoličkog svećenstva oko masovnog pokrštavanja pravoslavnih hrišćana uspoređeno sa španskom inkvizicijom, a u zločinima i nezakonitim postupcima vlasti označeni su razlozi njezine propasti. Potpisnici Banjalučke rezolucije su, također, iznijeli:

“Mi nismo nikada ni očekivali a kamo li želili ovakve metode rada i upravljanja u našim krajevima. U našoj burnoj prošlosti mi se nismo ni pod najtežim prilikama služili ovakvim sredstvima i to ne samo što nama brani Islam nego i zato što smo vazda vjerovali i što vjerujemo da ovakve metode rada dovode do rušenja javnog mira i reda u svakoj državi i ugrožavaju njezin opstanak. Mi smatramo da se ovakva nasilja ne bi smjela vršiti niti nad najgorim neprijateljima, jer ovo što se kod nas radilo sumnjam da bi mogli naći primjera u povijesti kojeg bilo naroda.

Nas ispunjava naročitim negodovanjem što su oni elementi koji su prouzrokovali ovaj ustanak uvukli u ovu akciuju i dio muslimanskog ološa što mi žalimo i osuđujemo. Mi znamo dosta primjera gdje su ustaše pristupile klanju i ubijanju hrišćana pod fesovima na glavi. To je bilo u Bos. Novom gdje su četiri kamiona ustaša došli iz prijeka pod fesovima na glavi udružili se s muslimanskim ološem i izvršili klanje hrišćana u masama. Isto se desilo u Bos. Kostajnici kada je na isti način i za jedan dan poklano 862 hrišćana. I u Kulen Vakufu su to isto uradili i tu se je naročito istakao Miroslav Matijević USTAŠA iz Vrtoča. Tu je poklano oko 950 hrišćana, što je dalo povoda za osvetu četnika od 6. rujna kada je Kulen Vakuf popaljen i gdje je platilo glavom 1.365 muslimanskih ljudi, žena i djece. Mi znamo slučajeva kada su neke ustaše katolici udarali nahrišćane s povicima: “Udri Mujo, drži Huso, nedaj tamo Meho” i sl. Mi znamo i takvih slučajeva gdje se je šaputalo hrišćanima kako ih ubijamo i koljemo mi “balije” da ih tako istrijebimo. Da smo mi htjeli trijebiti, ubijati i prevjeravati Srbe i druge, mi smo to mogli lakše činiti prije nekoliko stotina godina kada smo imali više vlasti nego danas i kada se mogao takav postupak lakše pravdati nego danas.”

Nakon upoznavanja sa tekstom ove rezolucije pošten i savjestan čovjek ne može izbjeći zaključak da se radi o historijskom dokumentu vrhunskog humanističkog značenja, dokumentu koji na univerzalan način govori o tome kako su najodgovorniji ljudi u bošnjačkom narodu u gradu Banja Luci u jesen 1941, u okolnostima najtežih iskušenja za sve ljudsko i civilizacijsko, iskazali svoju spremnost da, rizikujući vlastite živote, postupke vlasti imenuju i osude kao zločine i razobliče ih u nacističkim motivima i ciljevima. Stoga, nije nimalo čudno to što su ustaške vlasti i ekstremističko krilo u Katoličkoj crkvi osuđivali potpisnike rezolucija, koji su javno osuđivali njihove postuke.

Na prvi pogled bi trebalo da čudi odnos ratnih srpskih crkvenih, vojnih i građanskih struktura prema ovim dokumentima ljudske hrabrosti, poštenja i odgovornosti najistaknutijih ličnosti u bošnjačkom narodu, koje su otvoreno stale u odbranu prava Srba na život, vjeru, sigurnost, imetak, mir. A stale su, bez sumnje, jer je u svim rezolucijama jasno iskazana osuda ustaških zločina i zahtjev za poštivanje prava svih ljudi kao prepostavke za život u miru i sigurnosti. Međutim, odnos srpskih ratnih struktura je bio u suprotnosti sa duhom rezolucija i, manje više, u brutalnom skladu sa četničkim zločinima nad Bošnjacima. Najpoznatiji primjeri spominjanja rezolucija jasno svjedoče da su one smetale četnicima i ekstremistima u Srpskoj pravoslavnoj crkvi kao i ustašama i ekstremistima u Katoličkoj crkvi. Muhamed Hadžijahić ukazuje na šovinistički tekst vladike Dionisija, u kojem je Dionisije povezao iznošenje priznanja Mostarskoj

rezoluciji sa iznošenjem laži da su muslimani činili devedeset odsto ustaških jedinica koje su vršile pokolje Srba, i licemjerni sadržaj proglasa Draže Mihajlovića iz januara 1944. U kojem stoji da su rezolucije muslimanskih prvaka “primeri svesti i građanske hrabrosti.”6 To je izjavio komandant četničke vojske koja je, s dozvolom Nijemaca i Talijana, ravno godinu dana ranije izvršila stravične pokolje nezaštićenog bošnjačkog civilnog stanovništva u Istočnoj Bosni i dijelovima Sandžaka, kada je, prema izvještajnoj depeši četničkog komandanta Pavla Đurišića samo u tri sreza ubijeno 1.200 odraslih muškaraca i “do 8.000 žena, staraca i dece”. To priznanje “građanske svijesti i hrabrosti muslimanskih prvaka” izrekao je komandant vojske zločinaca koji su u oktobru prethodne godine, na čuvenom Sokolovića mostu u Višegradu, “čitavih petnaest dana bajonetama žene i djecu nabijali i u brzake Drine bacali”. O fiktivnim turskim zločinima na tom mostu upravo tih mjeseci Ivo Andrić je pisao roman Na Drini ćuprija, i za njega dobio Nobelovu nagradu, međutim, nikada ništa nije napisao niti javno kazao o tom stvarnom i svirepom masovom zločinu nad bošnjačkim stanovništvom na tom mjestu.

Rezolucije su razobličavale četničke zločine nad Bošnjacima i njihov genocidni cilj koji se pokušavalo maskirati pričama o srpskim ustaničkim osvetama za ustaške zločine. A pokazatelj odnosa četnika na terenu i njihovih ovovremenih nastavljača u Banja Luci prema dvojici potpisnika Banjalučke rezolucije je svirepo ubistvo Muhameda Tabakovića i pokušaj svirepog ubistva hafiza Mehmeda Zahirovića. Muhamed Tabaković, bivši gradonačelnik, bio je jedan od inicijatora i sakupljača potpisa za rezoluciju i to četnicima nije bilo nepoznato.

Kada se sklonio iz Banja Luka na svoje imanje u Tabak-Ilovu kod Prnjavora udaljenog 6 km, četnici su ga svezali za kuću i zapalili. Izdahnuo je u najstrašnijim mukama. Pola stoljeća kasnije, 1993. kod džamije Ferhadije fašistički sljedbenici četničke ideologije pokušali su zaklati osamdesettrogodišnjeg muftiju u penziji hafiza Mehmed-efendiju Zahirovića, koji je kao mladi vjeroučitelj bio sudionik herojskog čina muslimanskih uglednika protiv ustaškog režima zla. Komunistička partija je pratila nastajanje i objavljivanje rezolucija, a ima mišljenja da su njeni aktivisti i simpatizeri učestvovali u pripremanju i širenju nekih od njih. Međutim, pred javnošću je u toku cijelog trajanja Drugog svjetskog rata ostala aktivno neutralna naspram njih. Ta politika je u bitnom smislu nastavljena i nakon okončanja Drugog svjetskog rata. Zašto je tako, više je razloga, a u osnovi svih je kompleksno i komplicirano ratno stanje u kojem se našao bošnjački narod nakon njemačke okupacije Kraljevine Jugoslavije i uspostavljanja Nezavisne Države Hrvatske, u koju je odmah uključena Bosna i Hercegovina a bez učešća Bošnjaka, koji su lišeni narodnog subjektiviteta i jednostrano proglašeni Hrvatima. Kada su ustaški zločini izazvali srpski ustanak i Hitlerov napad na Sovjetski Savez pokrenuo partizanski rat komunista protiv njemačkog okupatora Bošnjaci su se našli između dva brojnija naroda i na najtežem historijskom raspuću, na kojem nijedan narod ne bi mogao sačuvati jedinstvo i jasnu opredijeljenost za kretanje jednim putem. Ustaše ništa nisu učinile da bošnjačko stanovništvo stvarno zaštite od četničkih klanja, a partizani su u tim prvim vremenima ustanka bili potpuno vezani saradnjom sa četnicima koji su već vršili pokolje Bošnjaka. I u vrijeme rata i poslije rata Komunistička partija je imala partikularni, partijski odnos prema rezolucijama i njihovoj jasnoj osudi svakog bezakonja, nasilja i zločina, a to znači njihovoj osudi ustaškog, četničkog, nacističkog, fašističkog i svakog drugog zločinstva. Stoga se može definirati dva glavna uzroka ili razloga aktivno neutralnog odnosa Komunističke partije prema muslimanskim rezolucijama iz 1941. Jedan uzrok ili razlog je u ovisnosti Komunističke partije o velikosrpskoj ideologiji i zavjeri protiv Bošnjaka, koja se u vrijeme narodnooslobodilačke borbe manifestirala prvo podređenošću partizana četnicima a kasnije njihovim ulaskom u partizane.

Drugi je u predstavljanju događaja u Drugom svjetskom na prostorima bivše Jugoslavije na način da su samo komunisti bili anfišasti. Velikosrpska četnička ideologija i komunističko prisvajanje monopola na antifašizam onemogućavali su normalno i pošteno uvažavanje rezolucija i njihovog

značaja. Za prvi razlog dovoljno su upečatljiva dva primjera. Jedan je strašno svjedočanstvo podređenosti Komunističke partije i partizana saradnji sa četnicima i neiskrenog, licemjernog odnosa prema situaciji bošnjačkog naroda i muslimanskim rezolucijama u vrijeme njihovog nastajanja što ga pruža Proglas Pokrajinskog komiteta KPJ za BiH iz septembra 1941, upućen “Braći Muslimanima”, a koji donosi Safet Bandžović u eruditskom djelu Bošnjaci i antifašizam. Ratni realizam i odjek rezolucija građanske hrabrosti (1941.). U Proglasu, u kojem se Bošnjaci pozivaju da pristupaju narodnooslobodilačkoj vojsci, najviši organ Komunističke partije za BiH postavlja pitanje:

“Znate li vi da su ustaše stavljale fesove na glavu pa onda išle po srpskim selima i ubijale i mrcvarile srpske seljake, žene i djecu, da bi protivu vas okrenule opravdanu osvetu srpskih seljaka? Znate li da vas odvratno lažu kad šire među vas razne glasine da ‘četnici’ tobož ubijaju i zlostavljaju vašu djecu i siluju vaše žene? Znate li vi da je to odvratna laž (istakao S. B.) sračunata na to da se posije razdor i omraza među vama i Srbima, kako bi oni lakše provodili svoju vladavinu pokolja i nasilja?”

Drugi primjer je odnos komunističkih vlasti prema potpisnicima kvislinškog “Apela srpskom narodu” kao dokumentu potpuno suprotnog značenja u odnosu na poruke “muslimanskih rezolucija 1941”. U spomenutom djelu Srpski tajni rat Philip J. Cohen navodi kako su se vlasti nove Jugoslavije odnosile prema potpisnicima poziva srpskom narodu da sarađuje sa njemačkim okupatorom i da se suprotstavi partizanskim zločinima:

“Sedamdesettrojici potpisnika je odato priznanje u novoj Jugoslaviji, pojavom u Maloj enciklopediji Prosveta, srpski ekvivalent svjetskoj enciklopediji Ko je ko. Dvadesettrojica su postali članovi ugledne Srpske akademije nauka i umjetnosti u toku komunističkog perioda. Dvanaest potpisnika je primilo visoke državne počasti od poslijeratne jugoslavenske vlade zbog svoga suprotstavljanja fašizmu.”

Za drugi razlog, to jest, za nespremnost komunista da priznaju antifašizam i drugima, u ovom slučaju potpisnicima muslimanskih rezolucija iz 1941, dovoljno je navesti pamflet “Parergon” u kojem je krajem sedamdesetih godina prošlog stoljeća književnik Derviš Sušić po nalogu nekih partijskih moćnika i uz pomoć UDB-e pokušao obezvrijediti značaj rezolucija i njihovih potpisnika. Njegova osnovna zadaća je bila da ospori ili barem relativizira prvo naučno predstavljanje rezolucija od strane historičara Muhameda Hadžijahića i veliki utjecaj tog predstavljanja u bosanskohercegovačkoj javnosti. Hadžijahić je, naime, u referatu koji je podnio na naučnom

skupu nekoliko godina ranije, jasno ukazao na antifašistički značaj sadržaja rezolucija i na visoki predstavnički društveni značaj njihovih potpisnika. Nekoliko godina po objavljivanju “Parergona” saznalo se da je od Meše Selimovića zatraženo da on napiše knjigu o bošnjačkim političkim putevima i stranputicama u nedavnoj pršlosti i da je on čak počeo sakupljati materijal. Međutim, kada mu je UDB-a donijela svoj materijal kao građu za knjigu i kada je vidio da se radi o ideološkom kvalificiranju i falsificiranju događaja u prošlosti on je odustao i zatražio da se odbaci ideja o pisanju knjige. Partijski moćnici nisu odustali i našli su Sušića kao izvršioca posla. Njegov trud da se rezolucije vrate u raniju poluilegalu doživio je direktni neuspjeh, a sa dolaskom višestranačja u Bosnu i Hercegovinu i potpuno obesmišljenje.

Piše: Mustafa Spahić

Iz knjige “Nasuprot zlu”

Akos.ba