Evlija Čelebija o Bošnjacima (XIV dio)

– Sijavuš-paša, Kodža. Poznatiji kao Sijavuš-paša Kanjižanin. Rođen u Kanjiži. Bio je carski zet i tri puta veliki vezir (1582-1584, 1586-1589, 1592-1593). Podigao je medresu, biblioteku, mekteb, sebilj, dvije česme, četiri saraja, dućane u Istanbulu; most, džamiju, mekteb i hamam u Harmanliju kod Haskova (jugoistočna Bugarska); džamiju (danas crkva Sv. Sofije) u Sofiji; medresu u Skoplju; kulu u Budimu; te veliki stambeni objekat za siromašne sefardske jevreje u Sarajevu, poznat kao Sijavuš-pašina daira ili Velika avlija. Imao je i vakufe u okolini Skoplja i drugih mjesta. Umro je 1602. godine u Istanbulu, gdje  mu se i danas nalazi turbe. Mjesna zajednica u istanbulskom gradskom okrugu Bahčelievler (Bahçelievler), gdje se i danas nalazi jedan od Sijavuš-pašinih saraja, nosi ime Sijavupaša (Siyavuşpaşa, 85 000 st.). (557, 558)

– Sijavuš-paša*. Brat Sari Husein-paše i Ismail-paše Bošnjaka. Ovo je jedino što znamo o ovom našem Bošnjaku.(313)

– sin Baba Ahmed-age Cetinskog.* Melek Ahmed-paša ga je uzeo za vodiča na putu ka Splitu 1660. godine. (151)

– sin Veli-age. Uvakufio je han i hamam u Nevesinju za džamiju svoga oca. (412)

– Sinan-beg (paša). Puno ime Sinan-beg Boljanić. Brat Husein-paše Boljanića. Bio je sandžakbeg Bosne (1562-1564) i Hercegovine (1552-1557, 1563-1563, 1564-1567, 1569-1569, 1574-1580). Podigao džamiju, mekteb, šadrvan, tekiju, musafirhanu, karavan-saraj, 22 dućana, 2 tabakhane, dva mlin na rijeci Janji u Čajniču; mekteb u Njegoševiću; mesdžid u Sopotu kod Nevesinja; mekteb, hamam, karavan-saraj u Cerniku; karavan-saraj i most u Priboju; mostove u Međuriječju kod Goražda. Preminuo je 1582. godine. Ukopan je u svom turbetu u Čajniču. (395-397)

– Sinan-efendija, Kadi. Rodom iz Nevesinja. Nevesinjski kadija u prvoj polovini XVI stoljeća.  Podigao je džamiju u Nevesinju, danas poznatu i kao Čučkova džamija. Uz džamiju je sagradio i mekteb. (411)

– Smail-aga sin Baba Ahmed-age (Babahmetović)*. Buljukbaša. Zajedno sa ocem i braćom branio put Livno-Sinj. Učestvovao u Kandijskom ratu. Tako je Evlija 1660. godine svjedočio njegovom sudjelu u čarkanju sa Splićanima. Bio je i pratnja kada je Evlija išao kao izaslanik u Split, na što je Evlija prokomentarisao: Ja sam se, siromah, tada tako obradovao kao da je čitav svijet moj. (144-148 (passim), 150-151, 195, 197, 202)  

– Smail-alajbeg*. Evlija ga spominje 1660. godine u kontekstu borbi za vrijeme Kandijskog rata. Bio je 1660. godine serdar jedne vojne eskpedicije u Korušku, Slavoniju i Međumurje. Imao je brata Miralem-bega. (144-148 (passim), 155-156, 158-159, 167-170, 179, 185, 187)

– subaša beogradski?. Podigao je na periferiji Beograda bektašijsku tekiju. (91)

– Sulejman-aga Ramović (Ramazade), Hadži*. Evlija ističe njegovu kuću u Herceg-Novom. Izgleda da je bio veliki vakif Novog. Zbog zatiranja osmanske historije Novog ne znamo tačan obim njegovog vakufa. Zahvaljujući Evliji, saznajemo da je podigao tekiju, te džamiju između 1623. i 1639. godine. (433)  

– Sulejman-beg. Poznatiji kao Dev Sulejman-beg i Sulejman-paša. Bio je budimski namjesnik i vezir. Sagradio je džamiju u Foči 1043. godine po Hidžri (1633/34). (403)

– Sulejman-beg?. Bio je 1660. godine cernički (pakrački) sandžakbeg. (231)

– Sultanović (Sultanzade). (223) Radi se o Mehmed-begu Sultanoviću (Rustempašiću), sinu Rustem-paše Opukovića i sultanije Mihrimah. Neki historičari smatraju da je on sin Šemsi (Semiz) Ahmed-paše i Ajše, kćerke Rustem-paše i sultanije Mihrimah. Bio je nikopoljski sandžakbeg prije 1586. godine, kada postaje hercegovački sandžakbeg (1586-1593). Poginuo je u bici kod Siska 1593. godine.

– Šaban-baba?. Evlija je posjetio njegovo turbe u Somboru. (524)

– Šahbaz-efendija. Kabur mu se nalazio u Banjaluci. (214)

– Šahin-paša. Rodom sa Glasinca. Prvo je bio u sviti Silhadar Murteza-paše. Kasnije je bio kapućehaja (1634), janjičaraga (1636), te namjesnik libanskog Tripolija (1637-1639), Bosne (1639-1640) i Kanjiže (1640-1644). Ubrzo nakon beglerbegovanja Kanjižom preminuo je. Njegov sin Hajdar-beg je bio temišvarski defterdar. Njegovi potomci, prezimena Šahinpašići, danas žive ili su živjeli do rata u Rogatici, Donjem Odžaku kod Rogatice, Vlasenici, Sokocu, Sarajevu, Tuzli, Živinicama i dr. (100)

– šejh mevlevijske tekije u Sarajevu*. Bio je šejh tekije 1660. godine kada je Evlija posjetio Sarajevo. Evlija naglašava njegovo obrazovanja i pobožnost. (110)

– Šit-efendija?*. Imam džamije Mehmed-paše Jahjapašića (Imaret džamija kod Evlije). Imao je saraj u Beogradu. Evlija ga navodi i među najuglednijim Beograđanima. Brat mu je bio Čelebi-efendija. (85, 89)

– Tartar, Hadži. Sarajlija koji podigao, prema Evliji, jedan od najznamenitijih sarajevskih hanova po njemu nazvan Hadži Tartarov han. (113) 

– Turgut-beg?. Podigao džamiju u Beogradu. (85)

– Ulama-paša. Kurdskog porijekla. Prvo je bio visoki dostojanstvenik safevijskog šaha Tahmaspa. Onda je prešao na osmansku stranu u službu sultana Sulejamana. Bio je dva puta sandžakbeg bosanski (1534-1536, 1541-1547). Podigao je sebilj i kulu u Budimu. Poginuo je 1553. godine u bici za Janovu (Ineu, zapadna Transilvanija).

  Njegov sin Skender-beg je živio u Sarajevu. Poginuo je 1580. godine kao sandžakbeg požeški. Njegov unuk Mehmed Čelebi je bio istaknuti sarajevski pjesnik, pjesničkog pseudonima Gajreti. (528)

– Veli, Hadži?, beogradski. Podigao džamiju u donjem gradu Beogradske tvrđave. (78)

– Veli, Hadži?, smederevski. Sagradio je džamiju (311, 312)

– Veli, Kučuk Hadži ?. Podigao džamiju u donjem gradu Beogradske tvrđave. (78)

– Veli-aga. Sagradio je medresu, te džamiju 921. godine po Hidžri (1515) u Nevesinju. (411-412)

– Veznedar-aga. Podigao džamiju i tekiju u Prijepolju kojih danas više nema. (390, 391)

– zastupnik bihaćkog kapetana*. Evlija ga spominje u vezi otkupljivanja zarobljenog bihaćkog kapetana Mustajbega Hasumovića 1660. godine. (240)

– Zejni?. Beogradski pjesnik. Javlja se samo na dva tariha na dvije beogradske džamije. (86)

– Zejnudin-aga. Podigao je džamiju u Beogradu. Mahala oko njegove džamije je nosila njegovo ime. (84, 85).  

– Zekerija-aga*. Evlija je zamijetio visoku datulinu palmu ispred njegove kuće u Herceg Novom (433) 

– Zulfikar-aga?*. Imao je dvor u Beogradu. (85)

– Zulfikar-aga nevesinjski. Brat velikog vezira Salih-paše Nevesinjca. Bio janjičarski aga. Pogubljen je 1646. godine za vrijeme sultana Ibrahima Delija (Ludaka). (410) 

  Ovim završavamo pregled životopisa 343 bošnjačke ličnosti jugoslovenskih prostora spomenute u Sejahatnami. Evlija se lično susreo sa čak 124 od njih. Dakle, sa preostalih 219, koliko je nama poznato, nije imao susrete. Za 100 od ukupno 343 ličnosti postoji određena sumnja u njihovu bošnjačku etničku pripadnost, tj. ne možemo sa potpunom sigurnošću potvrditi da su oni bili Bošnjaci.

  Treba još spomenuti da je Evlija prilikom govora o bošnjačkom narodu, istakao sljedeća bosanska muška i ženska imena: Ahmed-Ahmo (116); Alija-Aljo (116); Hasan-Haso (116); Hasna (116); Hava (116); Huma (116); Husejin-Huso (116); Ibrahim-Ibro (116); Mehmed-Meho (116); Merjema (116); Merzija (116); Nadira (116); Saliha (116); Saniha (116); Sulejman-Suljo (116); Ramadan-Ramo (116); Razija (116); Šaban-Šabo (116); Umihana (116); Zulfikar-Zuko (116).

Lista bošnjačkih porodica jugoslovenskog prostora spomenutih u Sejahtnami

  U ovom poglavlju obradit ćemo naše porodice čije je pripadnike Evlija spomenuo u svom Putopisu.

– Afić (Afozade). Beogradska porodica. Rijetko prezime koje se danas može naći među katolicima u Zagrebu i Kaštel Kambelovcu (postojbina Afića u Hrvatskoj) kod Splita, te među pravoslavcima u Zemunu. (89)

– Atlibegović (Atlibegzadeler), Atlagić. Livanjska porodica. Rodonačelnik porodice je bio Atli-aga koji se istakao pri osvajanju Klisa 1537. godine. Učestvovali su u Kandijskom ratu. Tako je Atli-beg, koji se prvi put spominje 1642. godine, bio kliški alajbeg koga je mletački providur Floskolo zarobio 1648. godine. Evlija spominje u kontekstu Kandijskog rata, ali ne po imenu, sljedeće članove ove obitelji: mladi beg Atlagić, gazija Atlagić i buljubaše Atlagići.

  Porodica je imala zijamet u današnjim selima Kula Atlagića u Ravnim kotarima kod Zadra i Odžaku (nekada Atlagića Odžaku) kod Livna. Ovo drugo selo Evlija spominje kao selo i odžak Atlibegovića. Atlagići su bili i livanjski kapetani do 1711. godine. Najprominentniji član porodice bio je Mehmed-paša, kliški sandžakbeg (1685-1687) i bosanski beglerbeg (1687-1688). Mehmed-beg, njegov sin, bio je posljednji livanjski kapetan od Atlagića. Drugi Mehmed-paša Atlagić je poginuo 1807. godine kod Loznice. Ali-beg, njegov unuk, posljednji je muški potomak Atlagić. Posljednja Atlagićka je umrla 1919. godine, te se time ova obitelj ugasila. (141, 143-144, 146, 149, 172, 175, 178, 179-180)

– Babahmetović (Baba Ahmedagalar). Sinjska porodica. Rodonačelnik porodice je Baba Ahmed-aga Cetinski. Ima li su kulu na Cetini pomoću koje se čuvali put Livno-Sinj-Split. U selu Bisko kod Sinja spominju se posjedi Mustaj-bega Babahmetovića. Nakon pada Sinja 1686. godine preselili su se na Kupres. Tu su postali poznati kao Huseinbegovići. Stara zenička trgovačka porodica istog prezimena bi mogla biti istog porijekla. Postoje Babahmetovići u Cazinskoj Krajini, ali oni najvjerovatnije nisu u rodu sa sinjskim Babahmetovićima, ali bi zato Babahmetovići u Banjaluci i Sarajevu mogli biti u rodu sa njima. (144-148, 150-151, 195, 197, 202)

– Boljanić (Bohenikli). Stara bošnjačka porodica iz Boljanića kod Pljevlje u Sandžaku. Imali su odžak u Boljanićima. Rodonačelnik porodice je Bajram-aga, koji je bio na položaju age u svom rodnom mjestu. Imao je četiri sina: Husein-pašu, Sinan-bega, Ali-bega i Daut-bega, i dvije kćerke: Maksumu i Zulkadu. Sinan-beg, najstariji Bajram-agin sin, oženio je Šemsu Sokolović, sestru Mehmed-paše Sokolovića. Upravo zahvaljujući podršci Mehmed-paše Sokolovića, sa kojim su Boljanići bili u tazbinskom odnosu, dva Bajram-agina sina – Husein-paša i Sinan-beg, napredovali su visoko u osmanskoj administraciji. Tako je Husein-paša bio, između ostalog, valija Bagdada, Vana, Anadolije, Egipta, Halepa, Budima, Dijarbekira, Damaska, Hercegovine (1567-1569)  i Bosne (1569-1572, 1594-1595), dok je Sinan-beg bio sandžakbeg bosanski (1562-1564) i više puta sandžakbeg hercegovački (1552-1557, 1563-1563, 1564-1567, 1569-1569, 1574-1580). Inače, Husein-paša se smatra utemeljiteljem modernih Pljevalja, a Sinan-beg utemeljiteljem modernog Čajniča.

  Evlija je 1664. godine prošao kroz Boljaniće, gdje je posjetio odžak Džafer-bega Boljanića, potomka Husein-paše Boljanića.

  Danas prezime Boljanić nalazimo među pravoslavnim življem u Beranama, Foči, Bos. Novom, Sokocu, Šapcu, Beogradu, te njihovoj dijaspori u Štutgartu, Hamiltonu u Kanadi, te nekolicini američkih gradova. No, nije nam poznato da li je iko od ovih porodica u srodstvu sa pljevaljskim Boljanićima.

– Čaluk. Kladovska porodica. O ovoj porodici ne znamo skoro ništa, osim onoga što bilježi Evlija. Tako saznajemo da su u Kladovu u Evlijino doba živjela dvojica Čaluka: Mustafa-aga Čaluk i Osman-paša Čaluk. Obojica su imala velebne kuće u Kladovu. Moguće da su Osman-paša i Mustafa-aga bili braća. Evlija je kod Osman-paše 1665. godine proveo tri dana kao gost. Da li su kladovski Čaluci u srodstvu sa Čalucima iz Bobovca kod Kaknja nismo mogli da ustvrdimo. Inače, bobovska porodica Čaluk (prije prelaska na islam Radak) predstavljaj bliske rođake bosanske kraljevske porodice i dvorske službenike. U osmansko doba su bili begovi. Danas pripadnici ove porodice žive u Kaknju, Sarajevu, Livnu i dr. (544, 545)

– Čengić (Čengizade). Najpoznatija bosanska begovska porodica. Dali su preko 40 paša, a o broju begova i aga da ne pričamo. Turskog su porijekla. Vode porijeklo od Isfendijar-bega (prvi put spomenut 1498), kneza (melika) iz Egila (Eğil) kod Dijarbekira i zeta Ebu el-Muzaffera Kasima, vladara iz dinastije Ak Kojunlu. Kada je sultan Selim I osvojio kneževinu Čengića 1518. godine, porodicu je preselio u Čangri kod Ankare, gdje im je dodjeljen zijamet. Tada je Isfendijar-beg dobio ruku kćerke Selima I: iz tog braka rodio se Kara Osman-han, bosanski sandžakxbeg (1554—1555) i rodonačelnik bosanskih Čengića.

(nastavit će se aBd)

Piše: Jusuf Džafić

Akos.bA