Evlija Čelebija o Bošnjacima (XI dio)

– Isa-beg (paša), Gazi. Tačnije, Gazi Isa-beg Ishaković. Sin Ishak-bega, mogućeg daljeg potomka Kosača. Bio je zadnji namjesnik bosansko-skopskog krajišta (1454-1463) i drugi bosanski sandžakbeg (1464-1470). Učestvovao je u zauzimanju Bosne 1463. godine, a lično je predvodio zauzimanje skoro sve Hercegovine (1465-1468). Utemeljitelj je Sarajeva, Novog Pazara i Šapca, te veliki vakif Skoplja. Tako je u Sarajevu, između ostalog, podigao Carevu džamiju, saraj, han (danas Kolobara han), bezistan, hamam, sebilj, vodovod, musafirhanu, tekiju, most, dućane; u Novom Pazaru hamam, han, džamiju, imaret, dućane; u Skoplju džamiju, mesdžid, medresu, hamam. šadrvan, han, imaret, biblioteku, dućane. Za održavanje svojih vakufa zavještao je i ogromnu zemlju i mlinove u okolini Sarajeva, Skoplja, Novog Pazara i drugih mjesta. Preminuo je iz među 1470. i 1475. Ne zna se gdje je ukopan. Imao je tri sina: Muhameda, Ali-bega i Mehmed-bega, sandžakbega Bosne. (108, 109, 111, 263-264, 265, 282-283, 284, 286)

– Ishak-aga, Hadži?. Dio svite velikog vezira Ahmed-paše Ćuprilića 1665. godine. (505)

– Ishak-beg, Gazi. Mogući dalji potomak Kosača. Bio je oslobođeni rob Gazi Evrenos-bega, krajišnika u Rumeliji. Bio je drugi namjesnik bosansko-skopskog krajišta (1414-1439). Zahvaljujući njemu, Osmanlije zauzimaju dio Bosanskog kraljevstva: Polimlje, gornje i srednje Podrinje, Sarajevsko polje i dio istočne Hercegovine. Preminuo je 1439. godine. Ukopan je u turbetu u Skoplju. Podigao je u Skoplju džamiju, mesdžid, medresu, han, šadrvan, imaret, dućane. Za izdržavanje svojih zadužbina uvakufio je zemlju i mlinove u okolini Skoplja i drugih mjesta. Imao je i vakufe u blizini Edirna. (282-283, 284, 286, 291)

– Islam, Hadži. Podigao je džamiju u Iloku. (506)
– Ismail-aga*. Bio je Evlijin pratilac na povratku od Splita do Baba Ahmetove kule 1660. godine. (204)
– Ismail-baba, Gazi. Trube mu se nalazilo u Travniku prema Vitezu. (129)
– Ismail-paša, Čatir-patir*. Čuven je i kao Ismail-paša Bošnjak. Bio je brat Sijavuš-paše i Sari Husein-paše. Namjesnikovao je, između ostalog, u Budimu (1660-1663) i Bosni (1663-1664). Imao je saraj u Prijepolju. Poginuo je 1664. godine u bici kod Svetog Gotharda. (313, 316-318, 321, 389, 504-505)
– Jahja-beg?. Ko je on teško je reći, pogotovo, jer mu Evlija pogrešno pripsuje osvajanje Rudnika u Srbiji. (375)
– Jahja-paša. Misli na Gazi Jahja-pašu Skopljaka. Rođen je u Makedoniji. Dolazi na dvor Mehmeda Fatiha. Bio je namjesnik Džezaira (egejska ostrva, Rodos, Galipolje), Čankirija, Rumelije, Anadolije, Bosne (1482-1483, 1493-1496). Podigao je dvije džamije u Sarajevu; hamam, mekteb, stambene objekte, bašče, imarete, 17 dućana, 19 skladišta, bozahanu i druge vakufe u Istanbulu; mekteb u selu Mustedžep kod Malkare (Turska Trakija); džamiju medresu, musafirhanu, han, bolnicu, šadrvan, česmu, imaret, preko 50 dućana, stambene objekte, pekare, konjušnicu, skladišta i druge vakufe u Skoplju; bezistan, hamam, česme, vodovod, preko 150 dućana, stambene objekte i druge vakufe u Sofiji; hamam u Lofči (bug. Ловеч) kod Plevena; karavan-saraj, preko 100 dućana, skladišta, stambene objekte, konjušnice i druge vakufe u Nikopolju; hamam i druge vakufe u Šumenu; džamiju i hamam u Hiršovi kod Kostance; hamam i mlin Jahja-paše Skopljaka u Lamiji (Ezdin, cen. Grčka). Uvakufio je i dosta zemljišnih posjeda i mlinova u blizini Skoplja, Edirna, Sarajeva, Sofije, Plovdiva, Nikopolja i drugih mjesta tadašnjeg Rumelijskog ejaleta. Preminuo je nakon 1514. godine. (282-287 (passim)).
– Jahši-alajbeg. Početkom XVII stoljeća je bio alajbeg zvorničkog sandžaka. U blizini Kušlata kod Zvornika, na rijeci Jadar, podigao je kameni most. (476)
– janjičarski aga Herceg Novog*. Bio je na ovom položaju 1664. godine. Evlija je od njega primio izvjesne poklone, a i odsjedao je u njegovoj kući dok je boravio u Novom. (426, 434, 451)
– Jeke i Jike Kirigi. Vjerovatno zbog štamparske omaške nije jasno ime ovog gazije. Evlija ga spominje u vezi jednog vojnog pohoda na Split 1660. godine. (177, 178).
– Jusuf-aga, Hadži?*. Imao je 1660. godine vinograd kod Beograda, koji je ujedno bio i jedno od beogradskih izletišta. (91)
– Jusuf-aga, Kodža?*. Evlija ga spominje među beogradskim uglednicima. Imao je saraj u Beogradu. (85, 88)
– Jusuf-aga Beograđanin (Belgradli)?*. Imao je u Evlijino vrijeme livnicu topovskih taneta u predgrađu Stare Gradiške. (217)
– Jusuf-beg?. Podigao je česmu u Nišu 1065. godine po Hidžri (1654/55). (63)
– Jusuf-beg*. Imao je u Evlijino doba odžak u Ključu kod Gacka. (446)
– Jusuf-beg, Ćor*. Bio je dizdar (zapovjednik) tvrđave Risan u Boki, kada je Evlija 1664. godine bio u posjeti tim krajevima. (437-438, 443-444).
– Jusuf-ćehaja*. Bio je ćehaja namjesnika Bosne Melek Ahmed-paše (1659-1660). Tada se istakao u više vojnih akcija u Dalmaciji u okviru Kandijskog rata. (177-180 (passim), 182-185 (passim)
– Jusuf-paša, Kodža Silahdar*. Puno ime Kodža Silahdar Jusuf-paša Musahib Mašković. Prema Evliji, rodom je iz Stržnja kod Šujice kraj Duvna. Prvo je kao dječak bio konjušar izvjesnog Sinan-bega u Nadinu kod Zadra, zatim je doveden u Sarajevu, da bi odatle otišao u Istanbul, gdje je postavljen za kapidžiju. Napredovao je sve dok 1643. godine nije postao silahdar, te drugi vezir. Sljedeće godine imenovan je kapudan-pašom i serdarom pohoda na Kandiju (Krit). Na Kritu je osvojio glavni grad Kaneju, gdje je podigao džamiju. Pogubio ga je 1646. godine sultan Ibrahim Deli – njegovo pogubljenje je bilo jedan od glavnih razloga svrgnuća tog ekscentričnog sultana. Ukopan je na putu ka Selimiji kod Marmarisa u Anadoliji. Evlija je pun riječi hvale za nj. Npr. na više mjesta naziva ga Jusuf-paša, osvajač Hanje (Kaneje). Imao je sina Ahmed-bega, koji je ukopanog pored njega. (136, 171, 189)
– Kadri-baša?. Podigao je džamiju u Beogradu. (85)
– kadija gatački*. Evlija misli na cerničkog kadiju iz 1664. godine. U cernički kadiluk je potpadalo i Gacko. (449)
– kadija kostajnički*. Bio je kadija kostajničkog kadiluka 1660. godine. Ranjen je u jednom sukobu sa Hrvatima 1660. godine. (218-219)
– kadija livanjski*. Evlija ga spominje u kontekstu jedne čarke sa Splićanima 1660. godine. (145-146)
– Kafi, Šejh. Misli na Hasana Kafiju Pruščaka (1544-1615), jednog od najvećih osmanskih učenjaka kraja XVI i početka XVII stoljeća, kako u Bosni, tako i u cijelom Carstvu. Kafijinu učenost ističe na više mjesta i sam Evlija. Kjafija je rođen u Pruscu, gdje je proveo većinu svoga života. Osnovno znanje je sticao u rodnom kraju, dok je visoko obrazovanje stekao u Istanbulu, gdje je proveo 9 godina na studijama. Napisao je najmanje 18 djela iz sljedećih oblasti: 3 iz arapskog jezika, 7 iz islamskog prava, 3 iz teologije, 2 iz logike, 2 iz politike i politikologije, 1 iz historije. Sve svoje knjige je napisao na arapskom jeziku. Podigao je univerzitet, odnosno kompletni univerzitetski grad pod imenom Nevabad, koji se nalazio na mjestu današnje prusačke mahale Srt (Srđ). Da se zaista radi o velikom komleksu, svjedoči i Evlija, prilikom posjete Pruscu (Akhisaru)1660. godine. Naime, Evlija tvrdi da je Kafija podigao novi grad (kasabu) pokraj Prusca, i sljedeće građevine: tekiju, više džamija, medresu, daru-l-hadis, mekteb, studentski internat, domove za nemoćne, hamam, čaršiju od 80 dućana, han, imaret, turbe, više česmi i bezbroj drugih objekata. Inače, Kafija je sagradio i vodovod. 132-134 (passim))
– kapidžija beogradski?. Podigao je džamiju u Beogradu. (85)
– kapetan Beograda?. Sagradio je džamiju u Beogradu. (87)
– kapetan Bihaća*. Ovdje Evlija misli na Mustajbega Hasumovića, bihaćkog kapetana od 1642. do 1676 godine. Opjevan je u narodnim pjesmama kao Mustaj-beg Lički. Evlija detaljno opsuje u Sejahatnami proces oslobođanja Mustajbega iz hazburškog ropstva 1660. godine, odnosno opisuje svoju ulogu u nošenju otkupnine Zrinskom. (173, 215, 220-221, 238, 240, 242, 244, 246-247, 248, 251-254 (passim), 256, 490, 494)
– kapetan Herceg-Novog*. Obavljao dotičnu službu 1664. godine. Darovao je Evliji izvjesnim darovima. (429, 451)
– kapetan Ljubomira*. Evlija ga spominje kao kapetana Ljubomira 1664. godine, no, najvjerovatnije se radi o agi lokalne tvrđave ili kapetanu Herceg Novog, jer Ljubomor nije nikada bio samostalna kapetanija. (417)
– kapetan Moslavine*. Bio je moslavički kapetan 1660. godine. (243-244)
– kapetan Stare Gradiške?. O njemu ne znamo ništa osim da je podigao džamiju u Staroj Gradišci. (217).
– Kapetanović (Kapudanzade)-efendija?*. Evlija ga spominje među beogradskim prvacima. (89)
– Kara Bela. Njegova džamija se nalazila u Iloku. (516)
– Karakaš-paša. Poznatiji kao Mehmed Karakaš-paša. Zet sultana Osmana II (1618-1622). Bio je, između ostalog, valija Bosne (1612-1613), Kanjiže (od 1613), a od 1619. godine namjesnik Budima i vezir. Poginuo je 1621. godine pod Hotinom u današnjoj zapadnoj Ukrajini. Bio je ukopan u Beogradu. (94)
– Kasim-paša (beg) Osječki, Pečujski. Misli na Gazi Kasim-pašu. Imenovan je zapovjednikom (vojvodom) Osijeka 1529. godine. Kasnije je bio mohački sandžakbeg (1543-1545), pa segedinski beglerbeg (1545-1548), budimski beglerbeg (1548-1552, 1557-1558) i prvi temišvarski beglerbeg (1552-1554). Sagradio je novu osječku tvrđavu, čiji su dijelovi i danas vidljivi. Podigao je džamiju (danas je tu crkva Sv. Mihaela), medresu, mekteb i sebilj u Osijeku, koje spominje i Evlija. Graditelj je i hamama i džamije (danas crkva sv. Bartolomeja) u Pečuhu. Ukopan je u svom turbetu u Osijeku. (231-232, 233, 358, 364-365, 367)
– Kasim-paša Sokolović. Poznat i kao Kurd-beg, a punim imenom Kurd Kasim-paša. Sin Mehmed-paše Sokolovića. Bio je hercegovački sandžakbeg (1569-1570). Podigao je saraj u Foči, han u Pljevlji, neke vakufe u Mostaru, a u Prijepolju najznačajniji han. Mlad je preminuo 1570. godine u Foči. Mehmed-paša Sokolović je svoj vakufski kompleks (kuliyye) u Havsi kod Edirna sagradio za Kasim-pašinu dušu. (391)
– Kešfija. O njemu znamo samo da je spjevao je tarih na Lala Kara Mustafa-pašinoj džamiji u Livnu, napravljenoj 985. godine po Hidžri (1577). (139)
– Kilič, Hadži?*. Beogradski berber. (89)
– Kinalić (Kinalizade), Kruševljanin (Aladžahisarli)?. Sagradio je hamam u Paraćinu. (66)
– kizlaraga? smederevski. Podigao je hamam u Smederevu. (311)
– Kodžamusapašić (Kodžamusapašali)*. Evlija ga spominje među beogradskim prvacima. Najvjerovatnije je riječ o sinu našeg Kodža Musa-paše Vehabovića koji je bio nadzornik očevih vakufa u Beogradu. (88-89)
– Koski-beg?. Podigao je džamiju u Beogradu. Oko džamije se formirala mahala nazvana Koski-begova. (84, 85)
– Kurudžić (Kurudžizade), Šejh*?. Učenik Uskudari Mahmud-efendije (poč. XVIII st.). Beogradski šejh halvetijskog tarikata. (89)
– Lačin-aga?. Podigao sebilj u Beogradu. (88)
– Lala-paša. Evlija misli na Lala Kara Mustafa-pašu Sokolovića, lalu (učitelja sultana Selima II i rođaka Mehmed-paše Sokolovića i brata Deli Husrev-paše Sokolovića. Bio je valija Egipta (1549), Bosne (1555-1557), Damaska (1563-1569), kliški sandžakbeg (1574-1577) i na kraju veliki vezir (1580). Bio je serdar za vrijeme opsade Malte (1565), osvajanja Kipra (1570-1571), kampanje protiv Gruzije i Perzije (1578-1579). Prilikom potonje kampanje osvojio Šervan, Demirkapi, Tbilisi, Kars i dr. Sagradio je: džamiju u Livnu; most i karavan-saraj u Goraždu; džamiju, mekteb, veliki han, most, hamam, mlin i brojne dućane u Rudom; džamiju, medresu, biblioteku, mekteb, tekiju, musafirhanu, imaret, hamam, šadrvan, karavan-saraj, kuhinju, konjušnicu, bezistan, čaršiju, ostavu za drva i druge objekte u Ilginu kod Konje; han u Antepu (Gaziantep, jugoist. Anadolija); česmu, imaret i džamiju u Erzurumu; džamiju, tekiju, hamam, tri hana, dva bezistana i imaret u Damasku; džamiju u Farmagusti na Kipru; džamiju u Karsu (sjeveroistočna Turska); džamiju i imaret Kunajtiri (Golanska visoravan u Siriji); džamiju i imaret u Menazir el-Džirf kod Halepa; džamiju u Tiflisu u Gruziji; zadužbine u Mekki i Medini. Ukopan je u turbetu u dvorištu džamije Sultan Ejjub u Istanbulu. (139)
– Mahmud, Hadži*. Bio je trgovac koji je u Evlijino doba vlasnik hana u selu Mačkovac kod Rogatice. (100)
– Mahmud-aga Zulfikarić (Zulfikarzade)*. Jedna novopazarska mahala je nosila njegovo ime, a imao je i značajan saraj u Novom Pazaru. (263, 264)
– Mahmud-paša. Imao je svoj odžak kod Foče u Evlijino doba. Šabanović misli da bi taj odžak moglo da bude današnje selo Odžak kod Ustikoline. (399)

(Nastavit će se aBd)

Piše: Jusuf Džafić

Akos.bA