Gaji se radi ploda koji može biti težak i preko 10 kg (nisu rijetki primjerci mase od 50 i više kilograma) i sjemena iz kojeg se, hladnim postupkom, cijedi ulje.
Kod nas je više zastupljena kao pridruženi usjev (međuusjev) kukuruzu ili na okućnicama i sije se u isto vreme. Ovo je biljka sa šupljim, 4-5 metara dugim vriježama a savremena selekcija teži njihovom skraćivanju radi postizanja višeg prinosa i lakše primjene agrotehničkih mjera. List je širok, nasađen na duge peteljke. Cvjetovi su žuti, krupni, lončasti. Zbog izraženog medenja, dobra je paša za pčele, kada se vrši i oprašivanje dvodomih cvjetova. Cvjeta u julu i avgustu a sazrijeva u septembru i oktobru.
Cvijet je otvoren od zore do 10 ili 11 sati prije podne, kada se zatvara. Svaki dan cvjetaju drugi cvjetovi. Najčešće se sreću, u narodnom povrtarstvu, botanički tipovi krupnih plodova, glatke ili slabo segmentirane površine, bjeličaste ili olovnosive boje kore, žutonarandžastog mesa i bijelog semena. Žuta boja mesa (endokarp) potiče od karotenoidnih jedinjenja.
Iz sjemena se cijedi ulje (38-39%) tamnozelene boje sa crvenim prelivima; uljane sorte daju oko 48% zlatnožutog ulja. Cucurbita pepo convarietas citrullinina – varietas styriaca* (bundeva golica) ima žuto-zelenu koru, žuto-narandžasto meso i tamno zelene sjemenke bez spoljašnje opne, što omogućava lakše cijeđenje. Dobijeno ulje je tamno zeleno sa crvenkastim prelivom i ima specifičan, prepoznatljiv ukus bundevinog sjemena. Ova sorta bundeve danas se gaji širom svijeta, naročito u Ontariju (Kanada). * Styria (Steiermark) – Štajerska, jugoistočni dio Austrije, graniči se sa istoimenom pokrajinom sjevernog dijela Slovenije. Selekcioni rad, industrijsko gajenje i prerada razvijeni su u SAD, Rusiji, Njemačkoj i Mađarskoj.
Tradicionalno se gaji i manufakturno prerađuje sjeme u Sloveniji i Hrvatskoj. U ishrani ljudi se koristi pečena i kuhana, a sjeme u vidu ulja ili pečeno. (Ulje se u liječenju i kulinarstvu koristi bez pretjerane termičke obrade, jer je maksimalna temperatura 100°C.) Domaćim životinjama se daje sirova, isitnjena, kao i uljane pogače, u kompoziciji dnevnog obroka hrane i posebno, izmrvljeno, cijelo seme kao antihelmintik (protiv crijevnih parazita).
Ljekovita svojstva bundeve, sjemena, cvijeta i ulja
U tradicionalnom iscjeljivanju, plod se preporučuje kao diuretik, osobama oboljelim od reume, gihta, zapaljenja bubrega i mokraćne bešike. Dijetalna je hrana za gojazne osobe i dijabetičare, kao i onima sa oboljenjem želuca i tankih crijeva i kod pojave krvavih proliva. Protiv upale jajnika i problema menopauze treba je redovnije, u većoj količini, jesti i piti njen sok. Zapaženo je da bundeva dobro čini i oboljelima od psorijaze (diuretsko dejstvo). Kod zapaljenja bubrega ili bešike savjetuje se svakodnevni obrok od dinstane, neslane, bundeve sa malo paradajza i sjeckanog crnog luka koji je začinjen kašikom pavlake. Za ublažavanje bolova od proširenih vena treba je svježe nastruganu staviti kao oblog, te držati duže privijenu. Sjeme se koristi za lečenje hipertrofirane prostate, kada ga treba – svakodnevno – prijesnog jesti.
Najčešće se preporučuje kao antihelmintik pri pojavi dječijih glista (oxiuris) i pantljičare (tenia, trakavica). Ljuštenjem sjemena uobičajene bundeve, ne treba uklanjati tanku, srebrno-zelenkastu pokožicu (tegumen) jer se u njoj nalazi najviše ljekovitih sastojaka, dok uljane sorte nemaju ljusku već samo prozračnu sjemenjaču. Lijek protiv glista i pantljičare: ujutro, natašte, treba pojesti istucane semenke sa malo meda (oko 50 grama za odrasle osobe) – mala djeca od 30 do 50 grama, starija od 30 do 150 (200) a odrasli od 300 do 400 grama. Poslije pola sata popiti kašiku ricinusovog ulja te ne jesti i piti nekoliko sati (može se jesti narendana mrkva).
Druga varijanta recepta (ruska) preporučuje da se poslije jednog sata terapija ponovi, bez prethodnog uzimanja ricinusovog ulja. Dalja mogućnost je konzumiranje ulja u svakodnevnoj ishrani, što se praktikuje na sjeverozapadu Balkana i srednjoj Evropi (u Sloveniji postoje male, porodične, uljare čije ulje se visoko vrednuje na tržištu – čak, u dvostrukom odnosu prema maslinovom, te se razrjeđuje drugim, jeftinijim biljnim uljima u razmjeri 1:1).
„Grickanje” pečenog sjemena, u cilju lječenja, ne može se preporučiti jer je pojava crijevnih parazita povezana sa slabom higijenom ruku i niskom zdravstvenom kulturom stanovništva; mada, postoje preporuke ove vrste u starijoj literaturi kada su bili drugačiji zdravstveno-socijalni uslovi života.
Kod pojave bradavica, treba ih dva puta dnevno blago trljati smrvljenim prašnicima cvjetova dok se ne osuše i same otpadnu. (Napomena: ovakve i slične promjene na koži su sve češće u populaciji, a mogu se rješavati i mazanjem sokom peteljke smokve i stabljike maslačka.) Protiv crijevnih parazita, domaćim životinjama treba u prekrupi ili stočnom brašnu, davati slijedeće količine istucanog sjemena po grlu, dnevno: kokoš 1-2 g, mačka 20-30 g, pas 30-60 g, u zavisnosti od tjelesne mase.
Za iscjeljivanje rana, opekotina i ispucale kože preporučuje se mazanje kvalitetnim uljem. [Ulje je dobar medijum za ekstrahovanje ljekovitog bilja na niskim temperaturama i spravljanje mehlema i kozmetičkih preparata (opšte, prećutno usvojeno, pravilo je da temperatura ekstracije ljekovitog bilja u bilo kom ulju ili vodi ne treba da pređe 60°C u vodenom kupatilu).] Ulje sjemena bundeve sadrži vitamine A, B1, B2, B6, C, D, E, K i minerale (kalcijum, magnezijum, kalijum, cink, kao dominantne mineralne sastojke).
Sadrži više od 60% nezasićenih masnih kiselina i bogato je biljnim proteinima/bjelančevinama. Ulje sjemena bundeve bogato je omega 3 i omega 6 esencijalnim masnim kiselinama koje povećavaju energiju organizma, poboljšavaju zdravlje reproduktivnih organa i obezbjeđuju lijep izgled kože i bolju funkciju centralnog nervnog sistema (mozga).
Naučna istraživanja pokazala su da ovo ulje reguliše nivo holesterola, preventivno djeluje kod funkcije mokraćne bešike i prostate i pomaže u liječenju sindroma iritiranih crijeva. Takođe, istraživanja su pokazala da ovo ulje može da smanji frekvenciju/rizik pojave nekih vrsta kamena u bubrezima.
U Štajerskoj, ulje bundevinog sjemena (Kürbiskernöl, Kernöl) proizvodi se na poseban način u jesen. Sjeme golice se ručno odvaja iz bundeve, pere i suši. Potom se zagrijava par minuta na 60°C.
Zatim se sjeme presuje hladnim postupkom. Od 2,5 kg sjemena golice dobija se 1 kg ulja. Ovaj način dobijanja ulja bundeve vrlo se razlikuje od savremenog, industrijskog, postupka koji se danas koristi (sjeme se izdvaja mašinskim putem, a ostatak bundeve se rasipa po polju, umjesto da se iskoristi za ishranu ljudi i domaćih životinja).
prirodni-lijek.blogspot.com
