Balkanski ratovi (1912-1913): (ne)zaboravljena lekcija

“Neispričana priča balkanskih ratova jesu masovni ratni zločini protiv muslimanskog stanovništva u Prvom balkanskom ratu i protiv civilnog stanovništva suparničkih balkanskih država u Drugom balkanskom ratu” (Prof. dr. Fikret Karčić, Balkanski ratovi – 100 godina poslije, Oslobođenje, oktobar 2012. god.)

Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, prije nekoliko godina objavio je mapu sa objašnjenjem pod naslovom “Smrt i prisilno progonstvo osmanskih muslimana tokom balkanskih ratova 1912-1913. godine. Od posljedica tih ratova je i više od 1.5 milion mrtvih i prognanih muslimana u osmanskoj Evropi. Kako su ratovi počeli i sa kojim ciljem, pojašnjava prof. dr. Fikret Karčić u članku objavljenom 2012. godine u Oslobođenju, na stogodišnjicu balkanskih ratova:

“Dana 8. oktobra 1912. godine, Crna Gora, članica saveza Balkanskih država, proglasila je rat Osmanskom carstvu. Deset dana kasnije ostale članice Balkanskog saveza – Srbija, Bugarska i Grčka – priključile su se ovom aktu. Rat je otpočeo kao težnja vodstva ove četiri balkanske države da se Osmanska država konačno protjera iz Evrope. U tom smislu spomenute četiri balkanske države su u ljeto i ranu jesen 1912. sklopile niz bilateralnih sporazuma o zajedničkim vojnim naporima.”

U regionalnim udžbenicima historije, vjerovatno će biti prikazani samo šturi podaci o tome ko je učestvovao u ratu, ko su bili učesnici i koji je ishod rata. Ono što zasigurno nećete vidjeti u tim “lekcijama iz prošlosti” jesu podaci o genocidu i prisilnom progonstvu muslimana sa ovog dijela evropskog tla. Ishod balkanskih ratova, izmedju ostalog je i trajno promjenjena slika Balkana i radikalno izmjenjena struktura stanovništva. Tek nekoliko dokumenata, među kojima su zapisi britanskog konzula Lamba, ali i izvještaji Lava Trockog i Istražne komisije Carnegie fondacije iz SAD-a govore o ovim zločinima. Stoga je značaj objavljivanja ove mape veći, uzmeli se u obzir relativno mali broj istraživanja ovih historijskih događaja.

Autor mape, profesor historije na Univerzitetu u Louisvilleu (SAD) Justin McCarthy “statistički je obradio promjene u strukturi stanovništva osmanlijske Evrope prije i poslije pada Osmanske države. Autor dokazuje da su prije balkanskih ratova 1912.-1913. g. muslimani činili više od 55% ukupnog stanovništva regiona, da princip samoopredjeljenja za njih nije važio, te da su u posljednjoj fazi rješavanja “Istočnog pitanja” 1912.-1926. g. muslimani Balkana doživjeli demografsku katastrofu izgubivši 27% stanovništva!” (Dr. Ahmet Alibašić, Zbornik radova “Muslimani Balkana: “Istočno pitanje” u XX vijeku)

Dr. Smail Čekić u knjizi „Agresija na Bosnu i genocid nad Bošnjacima 1991-1993.“ izdanoj ratne 1994.-e, ovako pominje period balkanskih ratova: „U toku i nakon balkanskih ratova (1912-1913.) izvršeni su brojni zločini (progoni, masovna ubijanja i pokrštavanja) nad Bošnjacima u Sandžaku, posebno u onom njegovom dijelu koji je pripao Crnoj Gori, ali i nad Bošnjacima i Albancima (katolicima) u Metohiji. U sklopu te opšte genocidne politike Crnogorci su 1913. Pobili oko 800 i nasilno pokrstili 12.000 Bošnjaka u Plavu i Gusinju.“

Podaci o broju ubijenih, prognanih i pokrštenih Bošnjaka muslimana tokom balkanskih ratova treba da stalno opominju, stalno podsjećaju i nauče nas danas, posebno mlađe generacije, u kakvom okolnostim i prilikama smo kao narod živjeli i koliko je krvav put do „današnje slobode“. Obzirom da je u prošlom komunističkom sistemu, sistemski zatiran svaki trag i spomen na žrtve i naslijeđe Bošnjaka kao naroda koji nije bio ni priznat kao takav, nije začudno da se većina činjenica o prošlosti Bošnjaka muslimana na ovim prostorima tek istražuje i otkriva. Stoga je bitno stalno i iznova učenjem lekcija iz prošlosti, obrazovati i buditi svijest o  Bošnjacima kao autentičnom evropskom narodu koji je zbog svoje kulturne raznolikosti plaćao najveće cijene.

Početkom devedesetih godina, kada je Bosna i Hercegovina kao ranije priznata država bila pred podjelom usljed barbarske agresije i razornog rata, cijenu svoje “nezavisnosti” i postojanosti je platila stotinama hiljada života, raseljenih lica i uništavanjem vrijednog kulturnog naslijeđa. Sličnost i poveznica balkanskih ratova sa posljednjom agresijom na Bosnu i Hercegovinu je ponovljena činjenica da agresor nije pravio razliku između vojske i civilnog stanovištva. Za Bošnjake, ovo bi trebala biti velika pouka.

“Muslimani Balkana loši su učenici historije i tu svoju mahanu skupo plaćaju. Da se muslimanima Kaira ili Mekke desio genocid 1992. god. i da su se u čudu pitali “Šta nam se ovo dešava?” bilo bi razumljivo. Neshvatljivo je međutim da su to pitanje postavljali muslimani Balkana 1992. godine kada im je to bio 10. genocid u dvije stotine godina. Nesumnjivo je da su muslimani Balkana bili i jesu žrtve balkanskih nacionalizama i nacizama, ali se slobodno može kazati da su oni ujedno i žrtve (samo)zaborava, pomanjkanja regionalne svijesti i historijskog pamćenja”. (Dr. Ahmet Alibašić, Zbornik radova “Muslimani Balkana: “Istočno pitanje” u XX vijeku)

Iznova treba ponavljati da se identitet gradi na pamćenju, a ne na zaboravu. Potreba i obaveza je institucionalno i na svaki drugi mogući način, podsticati obrazovanje i osvješćivanje našeg naroda koji može biti ponosan na primjere iz slavne i krvave prošlosti ali i staviti razum na prvo mjesto i izvući velike pouke iz ratova koji su prijetili potpunim uništenjem. Moramo biti bolji učenici historije, nauke koja “samo činjenicama” iz prošlosti uči o sadašnjosti i budućnosti i pričati neispričane priče. Jer, kao što reče historičar prof. Enver Imamović, “nijedna država u Evropi nije tako skupo platila svoju nezavisnost kao Bosna”.

Za Akos.ba piše: Dželil Nesimović