30 godina od turskog priznanja nezavisnosti Bosne i Hercegovine

Priznanje nezavisnosti države prije referenduma ili drugog oblika proglašenja nezavisnosti je presedan u međunarodnim odnosima i posljedica dubljih historijsko-političkih uslova. Ovaj presedan kad je u pitanju Bosna i Hercegovina (BiH) se desio dva puta. Naime, prvo priznanje nezavisnosti Republike BiH prije održavanja referenduma bilo je od Republike Bugarske koja je sredinom januara 1992. godine priznala BiH, ali i ostale države koje su izašle iz Jugoslavije, prenosi Anadolija.

Ovaj potez Bugarske i Turkiye je bio jako hrabar i rizičan s obzirom da se referendum o nezavisnosti održao 29. februara. i 1. marta 1992. godine. Na čemu je bila utemeljena ova historijska odluka dvije prijateljske države? Historija Balkana je puna promjena, prevrata, pomjeranja granica, ratova i migracija. Proces deosmanizacije Balkana pored iseljavanja muslimanskog stanovništva sa sobom je donio i međusobne sukobe kršćanskih balkanskih naroda i njihovu potčinjenost okolnim silama kao što su Austro-ugarska, Rusija, odnosno kasnije Njemačka i Italija. U drugom Balkanskom ratu došlo je do sukoba kršćanskih balkanskih naroda oko podjele teritorije što je bio uvod u Prvi svjetski rat te kasnije u Drugi svjetski rat. Zbog tog iskustva i Bugarska i Turkiye su ispravno procijenile da je došlo do kraja zajedničke jugoslavenske države i da sve republike, odnosno narodi imaju pravo na samoopredjeljenje. Ovaj proces se konačno završio u prvom desetljeću 21. stoljeća kada su nezavisnost izborili Crna Gora i Kosovo.

Međunarodne odnose Republike BiH i Republike Turkiye su otežavale brojne okolnosti na obje strane. Rat iz Hrvatske, odnosno agresija SR Jugoslavije se proširila na BiH. S druge strane nestabilna vlast, prirodne nepogode (zemljotresi) i sukobi u turskom susjedstvu (Iračko-iranski rat, deportacija muslimana iz Bugarske, napad Armenije na Azerbejdžan, Zaljevski rat…) su uz ekonomske izazove bili velika prepreka za tursko prisustvo na Balkanu.

Turkiye kao članica NATO-a od početka 90-tih godina pružala je podršku borbi BiH za nezavisnost u mogućnostima svojih tada ograničenih kapaciteta. Međutim, brojna bošnjačka dijaspora, a kasnije i albanska, činila je pritisak na vlast da se više uključi u sukobe na Balkanu i pruži podršku bratskim narodima.

Tek promjenom vlasti 2003. godine Turkiye polahko počinje stabilizirati unutrašnje stanje i započinje aktivnosti na jačanju prisustva u susjednim državama i regijama. Od tada Balkan zbog svoje historije i geopolitičkog značaja postaje fokus turske vlasti, institucija, NVO sektora, medija…

Politički odnosi dvije zemlje su već dvije decenije u usponu, a ekonomska saradnja se razvija u skladu s kapacitetima obje strane. Kad je u pitanju međusobna trgovina, tu postoje u javnosti vrlo oprečni stavovi zbog neravnomjernog odnosa izvoza i uvoz što je logična posljedica veličina i strukture ekonomija. Da bi se uravnotežila međusobna trgovina Turkiye je s BiH potpisala međunarodni sporazum o slobodnoj trgovini u kojem je BiH dobila najbolje uslove. Pitanje je koliko ekonomija BiH ima kapaciteta da iskoristi ove benefite.

Kad su u pitanju investicije Turkiye u BiH, one su najvidljivije u infrastrukturu, kulturu, obrazovanje, jer je poslijeratna obnova zahtijevala takve projekte.

Prema dostupnim analizama, TIKA je u Bosnu i Hercegovinu u proteklih 25 godina uložila gotovo 400 miliona dolara (342 miliona eura), a pet drugih državnih institucija dodatna 53 miliona dolara (45 miliona eura).

Mnoštvo kulturnih, obrazovnih, historijskih i vjerskih objekata preko kojih je turizam dobio najviše podrške izgradili i obnovili su upravo Turci. Međutim, ovi projekti se kroz statistiku ne prikazuju kao strane investicije što daje nepotpunu sliku. Najveće turske investicije u industriju su u Lukavac, Maglaj i Goražde u iznosu od 305 miliona eura te u bankarski sektor od 120 miliona eura i obrazovanje 42,5 miliona eura.

Mnogobrojni razlozi su zašto je lakše obnoviti nacionalni spomenik iz osmanskog perioda nego investirati u proizvodnju, a najčešće se izdvajaju sporost administracije te korupcija i nepotizam.

Trenutno godišnja razmjena BiH i Turkiye iznosi oko 1,1 milijardu konvertibilnih maraka (564 miliona eura), a postavljeni cilj je milijardu eura. Iako je pandemija otežala ekonomske tokove, Turkiye, Balkan i Istočna Evropa imaju historijsku priliku da zauzmu mjesto Dalekog istoka u ekonomskoj razmjeni s Evropom što će dodatno pojačati ekonomsku saradnju BiH i Turkiye.

Turizam i naučna saradnja su posebna polje međusobne razmjene koja imaju konstantni rast i razvoj.

Piše: Sanadin Voloder

– Autor je urednik portal “Akos.ba” i saradnik brojnih bh. i regionalnih medija

Akos.ba