Stereotipi i predrasude kao metod negiranja genocida nad Bošnjacima

Treći članak iz knjige „NEGIRANJE GENOCIDA NAD BOŠNJACIMA“ mr. Elvedina Mulagića  

Kada jedno društvo donese odluku da izvrši genocid, da bi se dehumanizacija žrtve provela u što širem obimu i bila što održivija, te da bi se prikrio genocid iznutra i izvana, razvijaju se posebni stereotipi i gaje predrasude o žrtvi i uzrocima sukoba.^[2] da se genocid u progresu odredi genocidom i kao takav zaustavi, pristupiće se pronalaženju opravdanja za suzdržavanje od vojnog interveniranja na sprečavanju genocida.

Istovremeno, planeri i rukovodioci genocidnog projekta pokušaće osujetiti uspostavljanje kritične mase u domaćem javnom mnijenju koja bi eventualno ispoljila javne kritike tog projekta. Može se reći da upravo razvijanje stereotipa i predrasuda igra važnu ulogu kod osujećivanja prepoznavanja genocida i sprečavanja vojne intervencije na njegovom zaustavljanju.

Za ideologe genocida u BiH od 1992-1995. godine sastavni dio priprema za genocid predstavljalo je kreiranje i razvoj stereotipa o Bosni i Hercegovni i predrasuda o Bošnjacima, sve s ciljem prikrivanja stvarnih uzroka agresije i genocida i time onemogućavanja njegovog prepoznavanja na međunarodnoj sceni. Milorad Ekmečić je napisao: “Davnašnje ubeđenje da je Balkanski prostor prosečen nejednakim civilizacijama danas je u celini obnovljeno. Široko se veruje da je današnji ‘jugoslovenski rat’ posledica ‘suprotnosti između zapadno- katoličke i istočno-pravoslavne, tj. islamske civilizacije’. Poreklo oružanog sukoba teži duboko u srednji vek i vidi se u nepomirljivosti posebnih istorija i kultura” (u: Antonić, 1995: 5). Ćosić je, također, napisao: “/…/ Jer je to bosansko tlo vekovima razdirano etničkom i verskom mržnjom /…/. Bosanski nacionalni i verski antagonizmi bili su permanentni uzroci svih unutrašnjih konflikata” (Ćosić, 2012: 197 i 253). Aleksa Đilas, također, spada među autore koji su podržali stereotipno tumačenje uzroka oružanog sukoba u Bosni i Hercegovini navodom da se radi o “viševjekovnom etničkom sukobu”, koji je, po njemu, plod “drevne etničke mržnje i netrpeljivosti”.^[4] I Sells je ustvrdio: “Zapadni politički lideri su govorili o ‘prastarom animozitetu’, portretirajući Bosance kao grupu balkanskih plemenskih ubojica koji mrze jedni druge vjekovima i koji su nesposobni živjeti u miru” (Sells, 1996: 3). Muhamed Filipović, kao direktni protagonista mirovnih pregovora i bh. diplomata, napisao je: “Čak su i najviši državnici izjavljivali kako se mi ovdje u Bosni oduvijek koljemo, što je notorna neistina” (u: Čekić, 1997: 157). S tim u vezi se može reći da je pseudoteorija o viševjekovnim etničko-vjerskim netrpeljivostima i sukobima dobila i svoju međunarodnu manifestaciju, jer je većina zapadnih političara koristila ovu pseudoteoriju kao referentni oslonac u svojim svakodnevnim istupima.

Knjiga Roberta Kaplana “Balkanski duhovi” imala je znatan uticaj na percepciju zapadnih političara, a posebno političara u SAD. Kaplan je kazao: “Bosna je ruralna, izolovana i puna podozrivosti i mržnje /…/ sva okolna sela bila su puna divljačke mržnje koju su podsticali siromaštvo i alkoholizam” (Kaplan, 2004:16-17). Kaplanovi stavovi, kao i stavovi nekih drugih istraživača, direktno su podupirali velikosrpsku pseudoteoriju o viševjekovnom etničko-vjerskom sukobu i mržnji. Ovi navodi će poslije poslužiti zapadnim političarima kao odlično opravdanje i objašnjenje za neinterveniranje u sprečavanju genocida. Potrebno je napomenuti da je Kaplan uglavnom bio inspiriran knjigom Rebecce West “Crno janje i sivi soko” koja otvoreno veliča velikosrpsku nacionalnu ideologiju i kosovsku mitologiju, za koju je predgovor napisao ideolog genocida Nikola Koljević (West, 1989: 374-377) i o kojoj veoma afirmativno piše i Dobrica Ćosić (2012: 48). S druge strane, predsjedavajući mirovne konferencije za bivšu Jugoslaviju lord Dejvid Oven je u svojoj knjizi “Balkanska odiseja” (1996: 32) napisao da je u pripremi za preuzimanje ove funkcije upravo čitao štivo Westove.

Pseudoteorija o viševjekovnoj plemenskoj mržnji imala je itekako odjeka, o čemu najbolje svjedoči podatak da Međunarodni sud pravde, postupajući po tužbi Bosne i Hercegovine protiv Srbije i Crne Gore, u presudi koristi balkanističke stereotipe navodeći da je postojala “atmosfera duboko ukorijenjene mržnje između bosanskih Srba i muslimana na području Srebrenice” (MSP, Presuda …, paragraf 438). Drugi primjer uticaja ove pseudoteorije jeste tvrdnja jednog od poznatijih američkih sociologa Horowitza: “Doduše, postoje uslovi tokom kojih takva tanka distinkcija ne može biti napravljena, kao što je plemensko ratovanje u Jugoslaviji i Burundiju” (Horowitz, 2002: 38). Ovim je Horowitz kao istraživač genocida podržao stereotipno tumačenje uzroka genocida nad Bošnjacima, odnosno, negiranje genocida, suprotno teoriji i koncepciji genocida.

Razvijanju stereotipa o prirodi sukoba u Bosni i Hercegovini umnogome je potpomogao i Samuel Huntington svojim djelom “Sukob civilizacija”. On je napisao: “Ratovi između rodova, plemena, etničkih skupina, vjerskih zajednica i nacija prevladavaju u svakoj eri i svakoj civilizaciji, jer su ukorijenjeni u identitetima naroda. /… / Sukobi na razdjelnici su sukobi između država ili skupina koje pripadaju različitim civilizacijama” (Huntington, 1998: 311). Svojom pseudoteorijom o viševjekovnim “sukobima na razdjelnici” između država ili zajednica koje pripadaju nekoj od osam različitih civilizacija on je kasnije poslužio mnogima kao referentni oslonac za simplificirane tvrdnje da su mnogi oružani sukobi produkt unutrašnje destruktivnosti naroda ili antropoloških karakteristika određenog naroda. Huntington se u svom radu dotakao i oružanog sukoba na prostoru bivše Jugoslavije. Prema njegovim navodima: “Nedaće kosovskih Srba odjeknule su drugdje u Srbiji, te su 1986. potaknule deklaraciju 200 vodećih srpskih intelektualaca /…/.” Nadalje, on je napisao: “Srpsku bojazan i nacionalizam, potaknutu sve većim brojem i sve većom moći Albanaca, dodatno su pojačale demografske promjene u Bosni /…/. Etnička ekspanzija jedne skupine dovela je do etničkog čišćenja kojemu je pribjegla druga strana” (1998: 320-321). Navedeni stavovi Huntingtona prestavljaju grubi falsifikat uzroka genocida nad Bošnjacima. On je svojim navodima direktno potpomogao pseudoteoriju ideologa genocida nad Bošnjacima 1992­1995. godine, odnosno da je “demografska prijetnja muslimana” uzrok oružanog sukoba i genocida nad njima. Rad Samuela Huntingtona poslužiće, kao nijedan do tada, kao uporište zastupnicima ideje da je uzrok oružanog sukoba bio viševjekovna “etnička mržnja”, iako je Bosna i Hercegovina, sve do stvaranja Kraljevine SHS, bila primjer miroljubivog suživota različitih konfesija za čitavu Evropu.

U nasrtajima intelektualaca zapadne provenijencije koriste se razne pseudoteorije o uzroku oružanog sukoba na kraju prošlog stoljeća u BiH, da bi se na kraju razvio stereotip koji je inkorporirao sve ranije razvijene pseudoteorije – balkanizam. Prema Todorovoj: “Balkan je zgodno poslužio da apsorbuje mnoštvo eksternalizovanih političkih, ideoloških i kulturnih frustracija koje potiču iz tenzija i protivrečnosti svojstvenih regionima i društvima izvan Balkana” (Todorova, 1999: 323). Nadalje, ona je za ovaj termin ustvrdila da se koristi (1999: 15) kao “sinonim za povratak plemenskim, zaostalim, primitivnim i varvarskim”. Zgodić je, pak, ustvrdio: “U tim fantazijama krivotvorenja rat je, navodno, ukorijenjen u povijesnom bitku Balkana, kao /…/ plemensko-etničkoj stvarnosti orijentalnog despotizma, istočnjačkog misticizma, velikog iracionalizma drevnih strasti i iskonskih sukoba” (Zgodić, 2005: 40). Balkanizam je poslužio kao kompromisno rješenje za zapadne političare, jer su ovim pojmom sjedinjene sve ranije pseudoteorije o uzrocima oružanog sukoba na prostoru BiH i bivše Jugoslavije, vezujući uzroke oružanog sukoba

^[2]     Sigurnosne organizacije imaju limitirano funkcioniranje upravo zbog različitih nacionalnih interesa članica.

^[4]      L. Bryant, “The Betrayal of Bosnia”, Centre for the Study of Democracy – University of Westminster, 1993. Dostupno na:

http://www.ciaonet.org.proxy.www. merln-europe.org/wps/brl01/brl01.html (Pristupljeno: 01.01.2011.)

^[5]     Termin oružani sukob u ovoj knjizi se koristi za definiranje svih događanja na području bivše Jugoslavije od 1991-1999. godine. U slučaju BiH u periodu od 1992­1995. godine jedini ispravno aplikativni pojmovi su agresija i genocid.

Akos.ba