Sjenica: Džamija “Sultanija Valida” jedina carska džamija u Srbiji i Sandžaku

Džamija Pertevnihal Valide sultanije, poznata kao džamija “Sultanija Valida”, nalazi se u samom centru Sjenice i jedan je od simbola tog sandžačkog grada i opštine na jugozapadu Srbije. Sagrađena je sredinom 19. stoljeća kao zadužbina majke turskog 32. sultana i 111. islamskog halife Abdulaziza. Pored one u Sarajevu, ima status „carska“ ili „careva“, jer ju je gradila sultanova porodica.

Pored simbolike ponovnog rađanja Osmanlijskog carstva, specifična je i jedinstvena u graditeljskom smislu, jer ima kube (kupolu) bez stubova čiji je prečnik oko 15 metara.

Arheolog i poznavaoc islamske umjetnosti i arhitekture iz Sjenice Mustafa Baltić je u razgovoru za Anadolu Agency pojasnio da je u vrijeme kada je džamija građena bila najzapadnija carska džamija u Evropi i trebala je biti simbol moći Osmanlijske države.

„Graditelj ove džamije je u stvari sultan Abdulaziz Han, ali se spominje njegova majka Pertevnih(y)al Valide jer je po granicama carstva trebalo graditi džamije azizije kako bi se pokazala moć i ponovno rađanje Osmanlijske države. U to vrijeme, 1870. godine, kada je džamija građena, Sjenica nije brojala ni pet hiljada stanovnika. I, za današnje uslove, ona je velika“, ukazuje Baltić i podsjeća da je Sjenica 1864. godine postala sjedište Novopazarskog Sandžaka, kao najzapadnijeg dijela osmanske države.

– Džamija sa najvećim kubetom bez stubova na Balkanu –

Sjenička džamija dominira tim gradom. Nalazi se prekoputa zgrade lokalne uprave na malom uzvišenju. Sagrađena je bez temelja, od bijelog kamena i materijala sa ovog podneblja. Ima jedno munare sa jednim šerefetom. Njena izgradnja nije završena zbog nedostatka finansija u to vrijeme. Na to ukazuju postavljene originalne kamene osnove stubova koje nose kupole trijema.

Iz razloga što nije u potpunosti sagrađena, iznad ulaznih vrata nema tariha (tebele), ali postoje ukrasi. Plastika, s desne strane simbolično u obliku koncentričnih krugova, prikazuje univerzum, a s lijeve strane dženet (raj).

Džamija je bila unutra obojena svjetlo plavom, tirkiznom bojom koja je u to vrijeme bila i sultanovo obilježje. Od osamdesetih godina, posebno unutrašnji prostor je više puta restauriran i prepravljan. Na zidovima danas nema ukrasa, kaligrafije ni ornamentike.

Ogromno kube bez stubova prekriva čitav osnovni prostor za klanjanje. Unutrašnjost je dobro osvijetljena, po dva sa strana i tri u nivou mihraba, nalaze se drveni prozori u podnožju kupole. Do danas su sačuvani originalni mihrab i drveni mahvil (galerija), kurs (ćurs, govornica) je uklonjen, dok je mimber više puta mijenjan. Iznad mahvila, su tri kubeta, kao i ono osnovno, pokrivena crnim limom u skorašnje vrijeme.

Tokom Prvog svjetskog rata austrougarska vojska je sa džamije skinula olovne ploče kako bi ih koristila za pravljenje municije. Džamija se zvala i „kuršumli“ ili „bijela“. Drveni stubovi, na kojima, počiva dio unutrašnjosti, su takođe sačuvani kao originalni.

Objašnjavajući, u graditeljskom smislu, kako kupola stoji bez stubova, Baltić navodi da je suština u tada korišćenim prirodnim materijalima za ekstremne klimatske uslove kakvi su u Sjenici.

„Kube, koje se praktično oslanja na jednu drvenu gredu, je napravljeno tako što se na drvenu konstrukciju stavljala mješavina blata i slame, na to su kao zaštita od kiše i snijega stavljani olovni listovi. S unutrašnj strane kubeta i cijele džamije stavljao se horosan, materijal koji se spravljao od živog kreča i konjske dlake. To je izuzetno čvrst materijal, polupropustljiv za vazduh, što je omogućilo da drvena konstrukcija bude suha i stoji i dan-danas“, pojasnio je Baltić.

Džamija danas ima podno grijenje, a taj način grijanja vodenim parom, hipokaustom, bio je i previđen jer je džamija podignuta na kemene šipove.

U narodu se može čuti legenda o postanku džamije prema kojoj su hajduci i odmetnici opljačkali karavane s robom Pertevnihal Valide sultanije. Prema toj priči, pošto je sultanija vratila svoju robu i dukate, dala je da se u Sjenici izgradi džamija.

U džamiji je tokom Prvog svjetskog rata održana Sjenička konferencija i tokom historije je bila je centar raznih dešavanja. Taj objekat ima status spomenika kulture i pod zaštitom je države.

– TIKA će uskoro vratiti tirkizni sjaj džamiji Sultan Valide –

Turska agencija za razvoj i koodrinaciju (TIKA) bi trebalo da počne sa realizacijom porojekta restauracije i konzervacije carske džamije u Sjenici koja će time postići statu spomenika kulture od izuzetnog značaja.

Džamija građena 1870. godine zbog nedostatka sredstava nikada nije završena do kraja, a nakon ovog projekta TIKA-e, pored originalnog izgleda, treba da dobije i trijem sa kamenim stubovima. Takođe treba da se obnovi i džamijski šadrvan koji je uništen tokom bombardovanja Sjenice u Drugom svjetskom ratu.

Projekat za sjeničku „Pertevnihal Valide sultanija džamija“, koji TIKA sprovodi, je gotov i uskoro se očekuje njegova realizacija.

„Uz pomoća Vlade Turske i TIKA-e džamije će biti dovedena u puni sjaj, onakva kakva treba da bude. Dobili smo sve potrebne dozvole i očekujemo da radovi počnu što prije“, kazao je Baltić, podsjetivši da je ovaj, prije svega, vjerski objekat, bio zatvoren u periodo do 1945. do 1953. godine, kada su je komunističke vlasti, nakon rušenja gradske tvrđave i čaršije, koristile kao magacin za žito.

Baltić, koji je šef resora za kulturu Bošnjačkog nacionalnog vijeća (BNV) i pomoćnik predsjednika sjeničke općine, očekuje da, kako ističe, jedina careva džamija u Srbiji i Sandžaku, neće biti samo jedan od prostor za molitvu, već kao jedan simbol Sjenice i regije Sandžak, biti otvorena za sve posjetioce, kulturna i turstička atrakcija.

Akos.ba