Nepresušne riznice znanja za muslimane Bošnjake

Koliko se zna, prve medrese nastale su u gradu Neisaburu u pokrajini Horosan (današnji Afganistan) rodnom mjestu poznatog mistika, pjesnika i filozofa Feriduddina Muhammeda Attara (513/1119-628/1230). Jedna se zvala El-medresetul-Bejhekijje i sagradio ju je emir Nasr b. Sebuktekinz’ drugu je sagradio njegov brat sultan Mahmud b. Sebuktekin, a postojala je i medresa zvana El-medresatus-seidijje.

Nizamijja-najpoznatija medresa

Najpoznatija medresa, nastala nešto kasnije u Bagdadu zvala se Nizamijja. Nju je sagradio Nizamul-mulk, vezir sultana Alp Arslana i Melik-Šaha. Nešto kasnije nastajale su medrese po drugim islamskim zemljama. kao što su lrak, Maveraunnehr. Džezira, Dijari-Bekr i dr. Makrizi (766/1364-846/1442) u svom djelu El-Htitat piše da je u njegovo vrijeme u Kairu bilo preko sedamdeset medresa. Prve sunnijske medrese u Egiptu sagradio je Salahuddin Ejjubi (532/1137-589/1194).

Medrese u BiH

Primanje islama u Bosni i Hercegovini počelo je sredinom XV stoljeća, prije 1463. godine, koja se uzima kao godina konačnog potpadanja Bosne pod osmansku vlast. Širenje islama pratilo je podizanje džamija (mesdžida) i mekteba. U mjestima koja su postajala središta uz džamije i mektebe, podižu se, kasnije, i medrese, tekije, biblioteke i dr. Tako su nastala jezgra budućih gradskih naselja i kasaba, oko kojih su se ubrzano podizali stambeni, zanatski, trgovački i drugi potrebni objekti, kao što su: musafirhane, hanovi itd. H. Mehmed ef. Handžić smatra da je u BiH, zajedno sa Novopazarskim sandžakom postojalo oko stotinu medresa i da su u svoje vrijeme to bile savremene srednje škole.

Medresa (مدرسة) znači doslovno “mjesto podučavanja”, škola. U našem podneblju medresa je srednja vjerska škola koja svojim učenicima nudi vjersko i opće obrazovanje kao i u gimnaziji samo što još pored svjetovnog obrazovanja akcent stavljen i na vjersko obrazovanje i odgoj. Školovanje u medresi traje četiri godine.

Gazi Husrev-begova medresa

Osnovana je 26. redžeba 943. godine po Hidžri (08. januara 1537. godine po gregorijanskom kalendaru). Njen osnivač, mudri i dalekovidi Gazi Husrev-beg, sin je bosanskog plemića Ferhat-bega. Majka Gazi Husrev-bega, Seldžuka, bila je kćerka sultana Bajezida II. Medresa će prvotno nositi naziv „Seldžukijja“, a kasnije ću narodu biti poznata kao „Kuršumlija“ (radi krova presvučenog olovnim omotačem).

Gazi Husrev-begovu medresu čine dvije zgrade, muška i  ženska medresa sa potrebnim učionicama i kabinetima, kao i prostorom za stanovanje učenika i učenica. Zgrada muške medrese nalazi se na Baščaršiji, u blizini Begove džamije, a ženska na Drveniji, u ul. Hamdije Kreševljakovića, od muške udaljena 15 minuta pješačkog hoda.

Danas medresu pohađaju učenici osam muških i osam ženskih odjeljenja, iz svih krajeva Bosne i Hercegovine i njene dijaspore.  Program Gazi Husrev-begove medrese, od njenog utemeljenja 1537. godine do danas, bio je model prema kome su se radili programi drugih sličnih škola. Koncipiran tako da uključuje izučavanje tradicionalnih i racionalnih nauka, omogućavao je učenicima da stiču teološka, filozofska, pravna, filološka i egzaktna znanja. Sam Gazi Husrev-beg je predvidio dopunjavanje osnovnog programa u skladu sa novim zahtjevima i potrebama vremena i ljudi. Učenici uređuju list „Zemzem“.

Gazi Husrev-begova medresa je jedina škola u Bosni i Hercegovini, a nema ih mnogo ni u svijetu, koja kontinuirano radi preko 470 godina. Ova škola je obrazovala više hiljada ljudi koji su u bošnjačkom narodu širili islamski moral i nauku, nadživjela je dvije imperije, više različitih državnih poredaka i ostala baklja sa jasnim sjajem kadra da sija i u vremenima koja su pred njom.

 Behram-begova medresa u Tuzli

Relevantni historijski izvori navode da je počela s radom prije 1626. godine. Zgrada Medrese u 19. stoljeću je sagrađena u arapsko-maurskom stilu, a tokom svoje povijesti je više puta restaurirana i dograđivana.

Danas je Behram-begova medresa smještena u naselju Paša bunar na zapadnoj strani Tuzle.

Njen kompleks čine džamija, kao središnja komponenta, zatim muški i ženski učenički dom, zgrada biblioteke, zgrada administracije, brojne učionice i kabineti, moderna fiskulturna sala sa otvorenim sportskim terenima, te vakufski poslovni objekat. Nastavni plan i program Behram-begove medrese je podijeljen na nekoliko područja i to: islamsko, prirodno-matematičko, jezičko, društveno i multidisciplinarno područje, te izbornu nastavu.

Medresa izdaje list „Misak“.

Behram-begova medresa u Tuzli deveti put je proglašena najboljom po vrednovanju rada srednjih škola na području Tuzlanskog kantona. Od svog osnivanja do danas uvijek je imala izrazito važnu ulogu, a kvalitetan obrazovni proces prati i razvoj ličnosti učenika u skladu s islamskim odgojem.

Karađoz-begova medresa

Mostar je nekada imao ukupno 11 medresa koje su predstavljale visokoobrazovne institucije toga vremena. Najstarija i najpoznatija među njima jeste Karađoz-begova medresa (KBM). Njen osnivač je Mehmed (Muhamed) beg Zaim, sin Seadetov, u gradu Mostaru poznat kao Karađoz-beg.

Karađoz-begova medresa osnovana nešto prije 1557. godine. Izgrađena je u dvorištu istoimene džamije. Imala je prostorije za smještaj učenika, biblioteku i salu za predavanja.

Ova medresa je tokom svoga postojanja iznjedrila mnoge poznate učenjake (alime) iz oblasti islamskih nauka, književnosti, filozofije i dr. Iz novijeg perioda dovoljno je spomenuti velikog mostarskog učenjaka i učenika ove medrese Mustafu Ejubovića, koji je poznatiji kao šejh Jujo. Tu su i hadži Abdullah ef. Riđanović, hadži Ahmed Šaćir ef. Džabić, hadži Sidki ef. Karabeg.

Novi objekat škole se gradi blizu internata koji se nalazi u Sjevernom logoru u Mostaru.

Elči Ibrahim-pašine medrese u Travniku

Elči Ibrahim-pašina medresa je osnovana daleke 1706. godine, u periodu kada je Bosna bila pod upravom Osmanske Carevine. Njen osnivač je Elči Ibrahim-paša, jedan od vezira koji su stolovali u Travniku. U Travniku su nekada postojale tri medrese a Elči Ibrahim-pašina medresa je najstarija od njih i jedina koja je do danas preživjela.

Od školske 2004/05 godine po prvi put u historiji ove Medrese primljeno je žensko odjeljenje, što će se nastaviti i ubudućnosti. Medresa svake školske godine prima po jedno muško i jedno žensko odjeljenje. Svi primljeni učenici su smješteni u zgradi Medrese, u njoj pohađaju nastavu i borave jer je ovo škola internatskog tipa, u sklopu čega je obezbijena ishrana od tri obroka dnevno u vlastitom, moderno opremljenom restoranu.

Pošto su pokretanjem ženskih odjeljenja premašeni kapaciteti za izvođenje nastave i smještaj učenica, ukazala se potreba za izgradnjom novih objekata. Uprava Medrese konstantno vrši aktivnosti na iznalaženju rješenja po ovom pitanju.

Medresa trenutno svoj rad organizira kroz 4 objekta. Učenici uređuju list „Nedžm“.

Medresa Osman ef. Redžović u Čajangradu

Medresa Osman ef. Redžović u Čajangradu kod Visokog je počela sa radom ratne 1992./93. godine, a nosi ime istaknutog alima Osman-ef. Redžovića. Nastavni plan obuhvata općeobrazovne predmete iz oblasti  prirodnih i društvenih nauka, kao i stručne – teološke predmete. Kvalitetan odgoj i obrazovanje u Medresi osigurava kvalitetan i stručan profesorski i odgajateljski kadar, zatim dobri uvjeti za školovanje i brojne vannastavne aktivnosti koje škola nudi đacima. U sklopu đačkog doma nalaze se i muzej i zubna ambulanta. Velika pažnja se u Medresi posvećuje razvijanju radnih navika kod učenika.Njihov cilj je jasan: odgajati i obrazovati zdrave ličnosti koje predstavljaju, zacijelo, temelj naše bolje budućnosti. Osnivanje odnosno reaktiviranje rada Medrese u Čajangradu u tragičnim danima Bosne (1992-1995) dokaz je kontinuirane duhovne i kulturne aktivnosti Bošnjaka na ovim prostorima.

Medresa izdaje list „Šahid“.

Medresa “Džemaludin-ef. Čaušević”

Rekonstrukcija ove medrese, nakon teške prošlosti izvršena je u vremenu strahovite agresije na Bosnu i Bošnjake kada je ovo područje bilo izolirano od ostalih dijelova Bosne i Hercegovine.

Svečanost otvorenja je bila u Cazinu, 08.09.1993 godine. Medresa je dobila ime po najpoznatijem alimu sa ovog područja Džemaluddinu Čauševiću koji je bio reisul-ulema u svom vremenu. Trenutno je jedina medresa na području Bihaćkog muftijstva i pokriva potrebe za ovom vrstom školovanja za oko 300.000 stanovnika Unsko-sanskog kantona. Školovanje traje četiri godine. Nastava se izvodi po Nastavnom planu i programu u koji je uključeno 28 predmeta. Škola je priznata od strane Ministarstva obrazovanja i Rijaseta Islamske zajednice BiH. Odjeljenja su zasebna za momke i djevojke. Oni su smješteni u internate, gdje su im obezbijeđena tri obroka dnevno. Svršenici Medrese uspješnim okončanjem školovanja stječu zvanja: imam, hatib i muallim, odnosno zvanje vjeroučitelja u državnim školama. Svršenici medrese imaju mogućnost upisa na sve fakultete u Bosni i Hercegovini i mnoge u svijetu. Od obnavljanja rada Medrese ovu školu završilo je oko 1 200 polaznika. Pored obavezne nastave učenici i učenice učestvuju u radu brojnih sekcija. Medresa izdaje list „Asr“

Za Akos.ba piše: Nejra Avdić