Zimska razglednica Pešterske visoravni: Gorštaci široka srca na najhladnijem mjestu na Balkanu

Piše: Medin Halilović 

Pešterska visoravan ili Pešter predstavlja najveću visoravan na Balkanu i jednu od najvećih u Evropi. Ujedno, radi se o jednom od najhladnijih područja u regiji sa jedinstvenim prirodnim ljepotama.

Pešterska visoravan se prostire na nadmorskoj visini od 900 do 1.200 metara, to je u geografskom smislu planinska zaravan koja se prostrire u centralnom dijelu regije Sandžak, do granice sa Crnom Gorom, u jugozapadnoj Srbiji. U njenom središtu je opština Sjenica, a neki dijelovi zalaze u područja opština Tutin i Novi Pazar.

Ta planinska zaravan od oko 50 kvadratnih kilometara broji više od četredest hiljada stanovnika, gostoprimljivih pešterskih gorštaka široka srca. 

– Balkanski Sibir 

Pešter sa svojom okolinom ili “Balkanski Sibir“, kako se nerijetko zove, onako divlja i neistražena, svoje čari i draži pokazuje baš ovih dana, kada blještavilo sniježnog pokrivača na ozeblom suncu i plaventnilo neba stvaraju jedinstvene pejzaže. Iako je u bivšoj Jugoslaviji bio poznat samo po hladnoći, za ljubitelje prirode i aktivnog odmora Pešter je u ovo doba godine prilika za novu avanturu.

Pešterci, zbog nagle promjene vremena u užem području i za kratko vrijeme, za svoju visoravan kažu da su tu tri svijeta.

Dok u podnožju visoravni u novopazarskoj opštini vladaju toplije vazdušne struje, u Donjoj Pešteri, koja je dijelom u opštini Tutin, temperatura pada kako se polako penjete ka mjestu Delimeđe, odnosno u pravcu sela Baćica i Karajukića Bunara, i od Duge Poljane ka Sjeničkoj kotlini. Tu nastaju „drugi svjetovi“.

Pešter je i mjesto koje je od pamtivijeka bilo postojbina raznih kultura, naroda i vjera te je i danas, sa svim goršačkim karakteristima ovdašnjeg čovjeka, Pešter zadržao vlastiti  način suživota na uzanom prostoru.

Prije Rimljana ovaj kraj naseljavali su Iliri, a kasnije bogumili i slavenski narodi. Danas većinski (oko 80 posto) tu žive Bošnjaci, Srbi (oko 20 posto) i nešto malo Albanaca.

– Manastir i džamija 

Iz pravca Novog Pazara se obavezno mora proći pored srednjevijekovnog pravoslavnog manastira Sopoćani. Izgrađen u 13. stoljeću, nalazi se na UNESCO listi kao kulturno dobro. Sa ljepotom i umjetničkom vrijednošću fersaka manastir Sopoćani je danas poznat u cijelom svijetu zbog najvećeg dometa evropskog slikarstva u vrijeme nastanka freski.

Par kilometara dalje, izlaskom na Koštanpolje, nailazi se na Islamski centar u Delimeđu. Dvije munare veleljepne džamije izgrađene 2009. godine paraju nebo i kada se pogledaju izdaleka čini se kao da su nikla iz brda. Sa visinom od 77,24 metra nadmašuju sve džamije na Balkanu, pa i šire.

Arhitekta delimeđanskog islamskog centra i minareta je Muharem Kruško iz Maglaja izgradio je 230 munara.

Delimeđe je selo sa 88 domaćinstava, a džamija je uglavnom građena dobrovoljnim prilozima mještana i mnogih Sandžaklija koji žive i rade u inostranstvu.

Džamije, mesdžidi i pravoslavne crkve se sreću prolaskom kroz pešterska sela, u zavisnosti koja konfesija živi u njima, ali su monumenti poput bogumilskih i rimskih grobalja prisutni na više mjesta. Pokraj puta nailazi se i na bezbroj izvora, vrela i vodenica čiji točkovi se i dalje okreću i svjedoče o vremenu koje neumitno protiče.

O periodu Osmanlija na ovom području svjedoče autentični kameni nišani u obliku turbana i sa urezanom sabljom. Takvih spomenika ima u gotovo svakom muslimanskom groblju, a jedan od velikih je u selu Tuzinje.

Značajni objekat osmanske kulture je svakako Sultan Valide džamija u centru Sjenice, po čemu je taj gradić i prepoznatljiv. Zadužbina je majke sultana Abdulhamida, Sultane Valide iz 19. vijeka. Osobena je po tome što je direktno izgradila sultanska familija, odnosno majka sultana i što ima najveće kube (kupolu) bez direka na Balkanu.

– Sjenica postaje ski-centar  

Za vrijeme Osmanlijske države Sjenica (Senice) je bila centar Novopazaraskog sandžaka, nekada je bila važno mjesto na putu za Duborvnik, a nakon Drugog svjetskog rata stanovništvo se zbog slabog privrednog razvoja iseljavalo mahom u BiH i Tursku. Opština Sjenica gdje se uglavnom prostire Sjeničko-pešterska visoravan danas sa selima broji oko 35 hiljada stanovnika.

Poznata po zdravoj hrani, sjeničkim specijalitetima – siru, sudžuku, pršuti i janjetini,  ali i po obrazovanim ljudima i sportistima, Sjenica je odskora počela da koristi svoje prirodne potencijale za razvoj ekonomije.

Sjenica je poznata i po “dvocifrenom minusu”, mećavama i zavijanim putevima, što se desilo i ove zime kada je bila vanredna situacija, no uz entuzijaste i poslovne ljude već je na putu da postane destinacija zimskog turizma.

Na pet kilometara od centra Sjenice odskora je otvoren Ski-centar „Žari“ sa dvije ski staze, za nordijske i alpske discipline. Centar je izgrađen po posljednjim standardima na inicijativu legenadornog sjeničkog sportiste, a sada direkotora Ustanove za sport Mirsada Hodžića.

Ski-centar „Žari“ već posjećuju stotine ljubitelja zimskog sporta, a priređuju se i međunarodna takmičenja u nordijskom skijanju.

     U cilju razvijanja turizma planirano je da se nekadašnji vojni aerodrom na Dubinju kod Sjenice preusmeri za civilne potrebe. Na Donjoj Pešteri, u tutinskoj opštini, pokrenut je i projekat slobodne trgovinske zone sa industrijskim parkom “Park Pešter Ljeskova”.

–  Stada sve manja 

Pešterski kraj je poznat po pašnjacima i stočarstvu. Iako je puno onih koji su se zbog boljeg života otišli za neku od evropskih zemalja, pešterski gorštaci se i dalje bave uzgojem stoke. Nekada je u pešterskim selima uzgajano na hiljade ovaca, sada je manji broj onih koji mogu da zbroje po nekoliko stotina „brava“.

Naser Kurtanović iz Tuzinja, koga zatičemo dok na ledenom seoskom putu izvlači traktor sa sijenom, kaže da ima 120 ovaca, dest koza i četvero govedi. Prije nego što smo ga bilo šta pitali, pozvao nas je da svratimo.

„Imaću na proljeće više od dvjesta janjadi, sve će da se oblizne. Dobra je zarada, ali vidite mora da se radi. Nas je četvoro u familiji, a sve to treba da se gleda“, ističe kroz smijeh Kurtanović.

– Karajukića Bunari, najhladnije mjesto na Balkanu 

Na obodu Peštere, desetak kolimetara od granice sa Crnom Gorom, nalazi se mjesto Karajukića Bunari, najhladnije u Srbiji i bivšoj Jugoslaviji gdje se temeperature spuštaju i do minus 40. Tu je januara 2005. godine izmjereno 39,8 stepeni ispod nule.

Prema riječima Danke Džogović, prosvjetne radnice u tom mjestu koja za potrebe Republičkog hidrometeorološkog zavoda (RHMZ) Srbije obavlja mjerenja vremenskih parametara, ekstremno niske temperature su bile i ove godine, kada je 1. januara izmjereno minus 36 stepeni Celzijusa.

„Za nas Pešterce je to normalno. Dešava se da i po dvadeset dana zaredom temperatura bude između 20 i 35 u minusu, ljudi su ovde navikli, ali kada bude mećava ne izlazi se iz kuća, što je bilo ovih dana“, pojašnjava Džogović koja već dvije decenije redovno registruje podatke o vremenu.

Dodaje i da van naselja, kod obližnjeg jezera, bude još hladnije.

Prema meteorološkim analizama, u Sjeničkoj kotlini i na Pešterskoj visoravni zbog nagomilavanja i zadržavanja hladnog vazduha koji se spušta sa okolnih planina, dolazi do temperaturnih inverzija, tako da se jako rashlađen vazduh zadržava u dnu kotline što uzrokuje niske temperature. U isto vrijeme, na okolnim planinama temperature vazduha su više.

Prosječna godišnja temperatura na Sjeničko-pešterskoj visoravni je minus 6,8 °C, broja dana preko plus 25°C  je 83, a sa jako niskom temperaturom (ispod nule) 138 dana. 

Za Pešter se vezuju vjerovanja da je nekada tu bilo jezero, a zbog krečnjačkog zemljišta kroz polje protiče nekoliko rijeka ponornica.

Akos.ba/AA