Tešanjski alimi: Od Sabita ef. Smailbegovića do Ahmeta ef. Mulalića

Enver Sujoldžić iz Travnika, koga smo imali priliku vidjeti na promociji njegove knjige u Tešnju, poslao je fotografiju svog djeda Sabita ef. Smailbegovića do Amira Brke sa molbom da mu dostavi podatke o njemu ako ih može pronaći u Tešnju jer on ima samo fotografiju.

Amir mi dade tu fotografiju. Odem prvo kod Rašida u IVZ, a potom kod bibliotekarke Sabihe u Opću biblioteku i pronađoh podatke o Sabit ef. Smailbegoviću, ali i o drugim tešanjskim alimima.

Koliko se u islamu cijeni znanje, koliku prednost Kur’an daje ljudima koji imaju znanje u odnosu na druge ne treba naročito isticati. Znanja nema bez pismenosti. Obrazovanje je osnova za sticanje znanja. Odnos prema sticanju znanja obilježavali su nosioci vlasti. U vrijeme turske vladavine Tešanj je imao odgojno-obrazovne ustanove. To su bili mektebi, medrese, biblioteke i tešanjska ruždija. Mekteb je osnovna vjerska škola. Mektebi-iptidaija (turski-početna škola) je trogodišnja muslimanska vjerska škola koja ima propisan nastavni plan i određeni broj nastavnih sati nedeljno. Nastavnik u ovom mektebu zvao se mulaim.

Ruždija je prvi stupanj srednje škole nastala u Turskoj, a u Bosni nakon reformi koje je provodio Topal Osman-paša. Programi su rađeni po uzoru na evropske škole tako da su ove škole pohađala i nemuslimnska djeca. Pripremale su kadar za niža administrativna zanimanja.

Medresa je je muslimanska vjerska škola u koju se stupa po završenom mektebu ili ruždiji (turski, bukvalno, mjesto gdje se nastava predaje). Prvi mekteb u Tešnju osnovan je 1557. godine, nakon što je Gazi Ferhad-beg uvakufio kuću u blizini džamije da bi se odrasli i djeca podučavali Kur’anu.

Najstarija medresa je Gazi Ferhad-begova medresa osnovana je početkom XVII stoljeća, a koja je bila smještena u zgradi preko puta Ferhad-begove džamije. Bila je drvena pa je izgorila pohodom Eugena Savojskog 1967. godine, a zatim i obnovljena. Nastavnik u medresi zvao se muderis.

Pred kraj turske vladavine (1867. godine) u tešanjskom kadiluku radilo je 16 sibjan mekteba (najnužnija vjerska obuka) sa 610 muških i 230 ženskih đaka.Spominju se i tri medrese.

Prema nekim izvorima ruždija je bila osnovana čak 1853. godine, a po drugim pisanim tragovima spominje se 1872. godine. U obrazovanju su i biblioteke imale važnu ulogu. Prva biblioteka koja se spominje u Tešnju je biblioteka tešanjskog muftije Ševki Užičanina koji je 1868. godine uvakufio svoju biblioteku gradu Tešnju.

Dolaskom austrougarske okupacije dolazi i evropsko školstvo koje muslimani teško prihvataju. Edhem Mulalić u jednom svom tekstu objavljenom u Narodnoj uzdanici Kalendar iz 1940. godine, a povodom 40 godina od izlaska prvog broja časopisa „Behar“ kaže:

Punih dvadeset godina po okupaciji kada nam je novo doba dolaskom jedne velike sile u našu zemlju donijelo i novu savremenu školu, mi smo se tada još skanjivali da uđemo sa našom djecom u te škole, upravo bajrak smo nosili u opstrukciji prema evrospkoj prosvjeti.

Obrazovanju u Tešnju u vrijeme turske i austrougarske vladavine dali su alimi Smailbegovići kojima je pripadao i Sabit ef. Smailbegović.

Sabitov otac Ali Riza ef. Smailbegović je tešanjski mualim i spominje se kao prepisivač sa arapskog:

Bosna ve Hesek Salnamesi 1866-1878, 1882-1893. Sarajevo- Muhamed Ždralović Prepisivači djela u arabičkim rukopisima knjiga II 1988 strana 220.

Sabit ef. Smailbegović je sin Ali Riza ef., bio je ugledan i učen čovjek. Bio je član medžlis-mebusana (prvi turski parlament pod sultanom Hamidom), a pod Austrougarskom upravom članUlem –medžlisa u Sarajevu. Bio je stariji od brata Mesud ef. i za svoje vrijeme liberalan. Bio je tešanjski muftija i član Ulema medžlisa u Sarajevu. Umro je u Sarajevu gdje je i ukopan na Grlića brdu.

Provjeravajući u više izvora nisam mogao pronaći fotografiju Mesud ef. Smailbegovića. Moja pretpostavka je da bi na fotografiji otvaranja Narodne škole u Tešnju 1886 god. (na sadašnjem mjestu hotela), kao ugledan čovjek mogao biti između gradonačelnika Ajanovića i brata Sabit efendije).

Sabit ef. Smailbegović prvi u trećem redu na otvaranju škole u Tešnju 1886. god., treći od njega sa lijeve strane je Hamdi-beg Ajanović prvi tešanjski gradonačelnik. Moguće da je između njih i Mesud ef. Smailbegović

(Fotografija iz Cko)

Mesud ef. Smailbegović sin Ali Rize se spominje kao posljednji tešanjski muftija i muderis i često se veže za ime poznatog pjesnika Muse Ćazima Ćatića kome je bio učitelj.

Spominje se i kao veliki dobrotvor i vakif.

Mesud ef. Smailbegović je rođen u Tešnju 1834 godine. Školu je učio kod svog oca Ali Riza ef. Imao je gotovo dvadeset i tri godine kada ga otac, oštroumnog i darovitog otprema u Carigrad. U čuvenoj Čakur medresi uči kod glasovitih profesora Husejin ef. Kavalalelija i Jusuf ef. Tikvešlija. Iz svih predmeta bio je prvi u znanju. Nakon trinaest godina zauvijek ostavlja za leđima blještava svjetla Carigrada i vraća se u sunčani grad svoje mladosti-Tešanj.

Nedžib ef. Smailbegović je sin Sabit-ef. Smailbegovića.

Rođen je 1857. godine u Tešnju. Završio je iptidaiju. Nakon toga ga njegov amidža Mesud ef. odvede u Carigrad gdje je ostao do 1889. godine. Tu je završio ruždiju i srednju školu, a onda pošao na ders poznatog alima Prištinali Ibrahima ef. Kada je ovaj umro pređe on na halku daleko čuvenog Šaćira ef. i završit će pred njim nauke i uzme od njega idžazet. Godine 1889. pozvan je na Šerijatsku sudačku školu u koju stupa 1890. godine i tu ostaje do 1914. godine. Tada oboljeva od teške bolesti zaduhe i umire 1915. godine.

Dženaza je iza namaza odnešena na Grlića brdo gdje su pokopani zemni ostaci merhumovi pored oca.

Nedžib ef. Smailbegović

Naravno da je još puno poznatih alima bilo u tešanjskim medresama i mektebima. Od savremenika sam puno toga lijepog čuo o jednom od njih- Ahmet-ef. Mulalić.

Ahmet ef. Mulalić je rođen je 1988 godine u Tešnju. Nakon završena četiri razreda osnovne škole završava i 8 razreda medrese Gazi Ferhad-beogove medrese u Tešnju i polaže matičarski ispit. Njegov otac Salih je takođe bio imam. Bio je oženjen Delvom Ibrahim-age Galijaševića i imao je sina Teufika i kćerku Šahziju.

Prvo zaposlenje je imao 1916. godine kao imam i hatib ( imam koji drži propovjed tzv. hudbu petkom i bajramom u džamijama-Škaljić Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku) u Čaršijskoj džamiji gdje i proveo najveći dio svog radnog vijeka. 

Ahmet ef. Mulalić 1935. godine

U knjizi „Tešanjska oaza islamske duhovnosti“ Fatmira Fatića u dijelu koji govori o tešanjskim muderizima o Ahmet ef. Mulaliću između ostalog piše da su njegove hudbe bile poznate širom Bosne od kojih su neke i štampane u Glasniku VIS-a. Pored islamske dužnosti vršio je i dužnost vjeroučitelja pri osnovnim školama te je 1928. godine do 1946. godine bio imam matičar grada Tešnja. Punih 40 godina je bio tajnik Vakufsko-mearifskog povjerenstva, kasnije Vakufskog povjerenstva i džematskog odbora.Uživao je veliki ugled kao alim i hafiz, i kao čovjek koji je za svakog imao dobru riječ.

U knjizi Momčila Spasojevića Školstvo tešanjskog kraja stoji da je tešanjska medresa radila do 1925. godine, da je obnovljena neposredno pred drugi svjetski rat, a da je vjerske predmete predavao Ahmet ef. Mulalić.

tesanj.net