Sandžak: Tvrđave iznad Priboja čuvaju tajne starih vremena FOTO/VIDEO

Piše: Medin Halilović

Na području iznad Priboja još od srednjeg vijeka postoji pet utvrđenja, a u Limskoj dolini, na nekoliko desetina kilometara udaljenosti, čak sedamnaest vizuelno povezanih gradova, tvrđava ili gradina. I dalje neistražene utvrde i kriju tajne starih vremena u što se uvjerila tokom svog boravka i ekipa Anadolu Agency (AA).

Kroz historiju sve, do početka 20. vijeka ova utvrđenja su imala važnu vojnu i stratešku poziciju, te služila za komunikaciju i čuvanje puta koji je povezivao Sarajevo s Istanbulom.

Grad Jagat, iznad Priboja, na brdu Mali Bić najpoznatija je građevina u Polimlju čija je obnova počela u oktobru prošle godine. Nije poznato kada je i ko tačno podigao građevinu koja se po izgledu, svrsi, sadržajima i zasebnostima izdvaja od sačuvanih građevina iz tog vremena.

Jagat se do dolaska Osmanlija nalazio na raskršću srednjevjekovnih zemalja. Prema historijskim izvorima bio je u srednjevjekovnoj državi Raškoj, a poslije propasti srpskog carstva i pada dinastije Vojinovića, ovo područje, oko 1373 godine, dolazi pod vlast bana bosanskog kralja Tvrtka I Kotromanića i postaje dio Bosne.

Od 1530. godine je dio turske odbrambene linije. Prvi put kao “Priboj u nahiji Dobrun” se u jednom putopisu spominje 1463. godine, a drugi put 1485. godine kao sjedište istoimene nahije.

– Gradaščević posljednji osvajač Jagata –

Historijski izvori govore i da je utvrđenje Jagat sve do 1688. godine bilo u ruševinama kada su ga Osmanlije obnovile i vojno zaposjeli. Tokom Velikog bečkog rata prešao je u ruke Austrijanaca. Obnavljan je nakon Prvog i Drugog srpskog ustanka kada je pored tvrđava urađeno i trgovište. Od 1826. godine u tvrđavi je bio stacionira garnizon od 150 osmanskih vojnika. Za njihovo izdražavanje bili su zaduženi stanovnici okolnih sela. Jagat je zapaljen 1832. godine i on je od tada bio u ruševinama i napušten.

Direktor Zavičajnog muzeja u Priboju Savo Derikonjić ističe da u Priboju i Limskoj dolini postoje nalazišta za svaki historijski period, od neolita do sada, a Jagat je, gledano arheološki i turistički, najznačajnije.

Za srednjovjekovni grad Jagat kaže da ne postoje zvanični historiski podaci o njegovom vremenu nastanka i prvom graditelju, te da se u historiji najčešće spominje kao Pribon, Jagat, Jagod ili Bišćanski grad, kao utvrđenje nastalo na planini Mali Bić ili brdu Dud.
“Zna se da je na postojećim temeljima izgrađen 1448. godine. Poveljom Fridriha III se navodi da je grad zaslon, tačnije ‘zaslon Bišćanski’, Probon, dakle grad pribijen uz stenu, te da je bio u posedu Stefana Vukčića od Hercegovine. Područje Polimske doline je jedno vreme bio područje razgraničenja između tadašnjih država i imao je značajnu stratešku poziciju i nalazio se na značajnom putu”, naglašava Derikonjić u razgovoru za Anadolu Agency (AA).

Objašnjavajući značaj i ulogu grada Jagota, ali i ostalih bedema i utvđenja u blizini, ukazuje da je kroz dolinu Lima prolazio carsku put koji je vodio prema Istanbulu, odnosno s druge strane prema Sarajevu.

“Ovo je bila važna komunikacija i utvrđeni gradovi koji su nastajali u Polimlju imali su ulogu obezbeđenju putnika i karavana koji su putovali kroz ove krajeve”, pojasnio je Derikonjić.

Kako navodi Derokonjić Priboj se prvi put spominje 1460. godine kao utvrđeni grad u ruševinama, što znači da je on ubrzo nakon prvog pominjanja bio spaljen i dugo bio urušen.

Smatra da je najdetaljniji opis ovoga grada ostavlja tuski putopisac Evlija Čelebija koji je 1642. godine prolazio pored ovog grada i, između ostalog, napisao da se na planini Dud nalaze ostaci četverougaonog grada čiji su vlasnici bili srpski kraljevi, a da je on zapusteo i da sada tu žive pastiri.

U podnožju grada, gdje se sada nalazi bolnica i Sarajevska česma nalazila se varoš, sadašnji Stari Priboj.

“On (Čelebija) opisuje da je video trista kuća pokrivenih crepom i ćeramidom, i da je tu prenoćio. U fermanu Svete trojice iz 1808. godine navodi se da je u Bišćanskom gradu, na ovoj tvrđavi, živelo 150 turskih vojnika. Sela iz našeg kraja, među kojima Banja, Mažići, Dobrilovići, Crnouzi, Mokronozi, su bili u obavezi da ih izdržavaju i ona su bila oslobođena poreza”, naveo je Derikonjić koji je na poziciji direktora Zavičajnog muzeja u Priboju od osnivanja 1990. godine.

– Arheološka iskopavanja počela prošle godine –

Evlija Čelebija je brdo gdje se nalazio grad nazivao Dud, po crnom dudu koji tu raste, odnosno “Černouzi”, a selo Crnozi, podno ovog grada, je dobilo ime po tome.

Prema riječima Derikonjaća, koji je učestvovao istraživanju ovog područja, naziv Jagat potiče od jedne staroslovenske riječi koje znači crni dud, što je takođe jagodičasto voće.

Do grada Jagat može se stići samo pješačkom stazom. Grad se sastaji iz dva dijela. Na donjem je kula osmatračnica koja iskopana tokom arheoloških radova i odbrambeni zid. Na gornjem gradu se nalaze ostaci bunara i komandna četverougana kula u kojoj su bil smješteni oficiri i uprava tvrđave.

Jagat u osnovi ima oblik trougla, postojeći bedemi visoki su između 1,5 i 3,5 metara, debeli do 1,2 i dugački preko 90 metara. Na jednoj strani najjače Donžon kule debljina zidova iznosi 2,8 metara. Druga kula se nalazi na prilazu i okruglog je oblika.

Arehološka iskopavanja na gradu Jagati su počela na prijedlog lokalne samouprave s ciljem da se uvrsti u turističku ponudu.

“Grad je sagrađen na mestu gde su živeli ljudi iz praistorije. To su dokazala prošlogodišnja iskopavanja kada su pronađeni ostaci keramičkih posuda prepoznatljive za rani period gvozdenog doba iz 8. vijeka prije nove ere”, naveo je arheolog Derikonjić.

Prilikom iskopavanja, u blizini kružne odbrambene kule, pronađena su i dva skeleta, i pretpostavlja da je na jednom dijelu grada vršeno sahranjivanje ljudi koji su tu i živjeli. U selu Crnuzi, ispod utvrđenja, u neposrednoj blizini seoskog groblja nalazi se srednjovekovna nekropola, i tu se nalazi i nekoliko stećaka.

Jagat se od niza gradova-utvrđenja u regionu razlikuje po velikom prostoru mimo odbrambenih zidova i kula. Ima oko 1.2 hektara na kome se u slučaju opsada mogla da se gaji stoka.

“Dok nije osmišljen top osnova opsada je bila hrana i voda, a oni su ovde mogli da smeste i jedno i drugo imali na raspolaganju i mogli da se brane. Ova kula ima ostatke od topovskih udara (vojske) Kapetana Gradšćevića koji je dva topa i zuazeo ovaj grad”, istakao je Derikonjić.

Navodi i da su dosadašnja iskustva u arheologiji tog područja pokazala da se na osnovu nalaza od ostatka od građevinskog materijala, municije, keramike, novčića i sličnog može se izvršiti analiza perioda kada se ovdje živjelo i čemu je prostor služio.

Arheološka iskopovanja na starom gradu Jagatu finansira općina Priboj, a naredne faze su konzervacija i obnova. Da bi se izvršila obnova grada kamen koji je iskopan će biti nadzidan na postojeću kulu i rekonstrukcija kule osmatračnice je, kako je naveo Derikonjić, zbog prisutnog kamena, vrlo vjerovatna. Četvrtu fazu projekta “Srednjevekovni grad Jagat” predstavlja prezentaciju i namjera je da se urade pristupne pješačke staze, i da se ovo mjesto uvrsti u turističku ponudu pribojskog kraja. Općina Priboj je planirala da ovaj projekat traje tri godine.

– Princip spojenih posuda na srednjevjekovnom gradu –

Na gornjem gradu, iznad 920 nadmorske visine, postoje tri bunara i tu je nađena pitka voda. Mogućnost da se tu nađe voda je postojanje susjedne planine Veliki Bić (oko 1.300 mnv) na čijem vrhu se nalazi močvara i malo jezerce koje nastaje otapanjem snijega.

Vjeruje se da se grad Jogat još u to vrijeme snabdijeovao vodom sa susjedne planine.

“Neko ko je gradio ovu tvrđavu je bio svestan da po principu spojenih posuda može naći vodu. Postoje i dvije pećine, tipa okapina, koja je mogla da služi kao neka vrsta zaklona. Postoji dvostruka pećina sa koje se pruža pogled na Limsku dolinu”, predočio je Derikonjić.

Inače, grad Jagat i još nekoliko utvrđenja se nalazi na graničnoj liniji između Srbije i Bosne i Hercegovine.

Na tom prostoru u rastojanju od 40 kilometara postoje još grad Kovin, Oštrik, Ravanjski grad, Ostro kod Krajčinovića i grad Sjeverin kod Rudog, takođe na samoj granici Srbije i Bosne i Hercegovine.

Od Jagata pa do ušča Lima u Drinu postoji ukupno 17 gradova, gradina, tvrđava, gradiberina ili gradica. Sem što su zabilježeni na mapama ni jedan od ovih gradova nije istražen. Za Sjeverin se zna da potiče još iz Rimskog doba.

Alija Bejtić, poznati bosanskohercegovački naučnik i istraživač je jedan od rijetkih eksperata iz ove oblasti koji su u svoje vrijeme bavio ovom temom istraživao i pisao tvrđavama na ovom području.

“On je od Priboja pa do ušća Lima u Drinu utvrdio da postojih 17 gradova. Ni jedan nije istraživan, sem što je zabeleženo na karti gde se koji grad nalazi”, ukazao je Savo Derokonjić, arheolog iz Priboja i još osamdesetih godina učesnik u realizaciji arheoloških projekta u bivšoj Jugoslaviji.

Kao posebno zanimljivo izdvaja raspored tih gradova koji je takav da se uvijek sa jednog vidi sljedeći i uvijek je postojala vizuelna komunikacija grada sa onim prije i iza njega.

“U to vreme je bilo važno da je moglo da se šalju signali, brzo prenosivi i informacije. To je moglo da se urati paljenjem vatre, dimom ili nekim signalima pomoću svetlosti. Sigurno je da je komunikacija postojala jer je sigurno da je prilikom opsade Beča, kada je umro turski sultan, informacija je do Istanbula došla za 10 sati. Tada jedini mogući način da tako brzo dođe ova informacija je bio upravo slanje ovih signala. To je verovatno bila i vojna tajna, kako se vršila sugnalizacija, ali je poruka postojala. Budući da je za deset sati stigla u Carigrad i sprečila je pobunu janjičara”, zaključio je Savo Derokonjić pribojski arheolog.

Akos.ba