Primjer socijalne politike Osmanske države u Novopazarskom sandžaku
Autori:
Dr. Yasin YAYLA, profesor turskog jezika na Državnom univerzitetu u Novom Pazaru, Novi Pazar
Mr. Nesip PEPIĆ, Tutin
Mjeseca jula 1865. godine donesena je uredba za administrativnu podjelu Bosanskog vilajeta. Po članu 2 te odredbe, ponovo je obnovljen Bosanski vilajet u jednu jedinstvenu provinciju koja je podijeljena na sedam sandžaka ili liva zajedno sa centralnim sandžakom u kojem je bilo sjedište vilajetske uprave, i to: Sarajevski sandžak, Travnički sandžak, Bihaćki sandžak, Banjalučki sandžak, Zvornički sandžak (sa sjedištem u Tuzli), Novopazarski sandžak (sa sjedištem u Sjenici) i Hercegovački sandžak (sa sjedištem u Mostaru).
Takvo stanje u pogledu administrativne podjele Bosanskog vilajeta ostalo je do jula 1872. godine kada je iz Bosanskog vilajeta izdvojen Novopazarski sandžak kome je priključen Niški sandžak iz Rumelijskog vilajeta i tako je od dva sandžaka osnovan poseban Novopazarski vilajet. Međutim, to stanje je veoma kratko trajalo. Ranije administrativna podjela je ponovo uvedena i trajala je do 1877. godine. Drugog februara iste godine, Novopazarski sandžak je definitivno odvojen od Bosanskog vilajeta i pripojen novoosnovanom Kosovskom vilajetu u čijem je sastavu ostao sve do 1912. godine.
U sastavu Novopazarskog sandžaka nalazile sljedeće kaze: Novi Pazar, Sjenica, Pljevlja, Nova Varoš, Prijepolje[1], Bijelo Polje, Mitrovica, Berane, Kolašin i Trovište[2].[3]
Brojni su primjeri socijalne politike Osmanske države koja nije pravila nikakvu razliku među svojim građanima bez obzira na to kojoj oni naciji ili vjeri pripadali i bez obzira na to u kojem dijelu te države živjeli. Temu ovog našeg rada zapravo predstavlja jedan osmanski dokument koji datira iz 1873. godine a odnosi se na socijalnu politiku Osmanske države u Novopazarsom sandžaku. Preciznije, radi se o dokumentu koji se može uzeti kao egzemplar socijalne politike Osmanske države u Kolašinu, koji je u tom periodu bio u sastavu Novopazarskog sandžaka.[4]
U dokumentu se spominje Mihail, jedan od žitelja Kolašina, koji je u jednom oružanom sukobu koji se dogodio u Kolašinu bio ranjen, nakon čega je ostao invalid. S obzirom na loš socijalni status njega i njegove porodice, lokalne i regionalne vlasti Bosanskog vilajeta obratile su se Sultanu s molbom mu se dodijeli socijalno primanje kojim bi se on i njegova porodica socijalno zbrinuli.
Njegovo ime Mihail samo po sebi govori da nije bio pripadnik Islama, već da je vjerovatno bio Srbin pravoslavac jer nam je iz pouzdanih historijskih izvora poznato da su u Kolašinu pored većinskog bošnjačkog muslimanskog stanovništva živjeli i Srbi pravoslavci.
Budući da po vokaciji nismo historičari, mi se ne želimo upuštati u historijsku analizu i tumačenje perioda iz kojeg datira ovaj dokument, već ćemo se zadovoljiti njegovim prezentiranjem naučnoj i široj javnosti u originalu na osmanskom, transkripciji i prijevodu na bosanski jezik i time završiti svoj rad.
Original teskta na osmanskom jeziku:
Transkripcija teksta:
Yeñi Pazar sancagı dahilinde ka’in Kolaşin ka[zasında] […][5] vuku‘ bulan münaza‘a ve mukatele-yi ma‘lumeye mücerred muhafaza-yı […][6] ve bu sırada daglılar tarafından atılan kurşun tanelerinden biri merkum Mihayl’iñ sol ayagına […][7] tedavi èttirildiyse de [şifa]-pezir olamayıp mezbur ayagı kat‘èdilmesinden naşi kendisi sakat kalmış oldugundan ve merkum ise idareten akvat-ı yevmiyyesine medar olur. Araziye malik olmayıp fakirü’l-hal ve kesirü’l-‘iyal olarak ‘iyal ü evladınıñ idare ve i‘aşesinden vücuhle ‘aciz ve şu halde terki muvafık-ı şan-ı ‘ali olamayacagı emr-i bariz èdüginden ve sadaka-yı ser-efser-i hazret-i padişahi olmak üzere merkuma münasib mikdar ma‘aş tahsisiyle ikdar ve tesrir buyuruldugu suretde hükm-i mevki‘ iktizasınca pek çok hüsn-i te’siri muceb olacagından bahisle ifa-yı muktezası liva-yı mezbur meclis-i idaresinden mukaddem ve muahhar ba-mazbata inha ve istid‘a olunmuş ve fi ’l-vaki‘ bu yolda cerh olunup sakat kalan teb‘a-yı sadıka-yı hazret-i şehen-şahiye hazine-yi celileden münasib mikdar ma‘aş tahsis buyuruldugu mesbuku’l-emsal oldugu gibi merkum Mihayl’iñ iş güce bir vechle muktedir olmayacak mertebe sakat halde ve idareden buña mezayaka içinde kalması merhamet ve ‘adalet-i seniyye-yi hazret-i padişahi kail olmayacagı kazaya-yı müsellemeden bulunmuş olmasıyla ber vech-i ma‘ruz hal-i perişaniyetine merhameten yevmiyye nan parasına medar olmak üzere merkuma tensib buyurulacak mikdar-ı ma‘aşıñ tahsisi ve ihsan buyurulması merhun-ı müsa‘ade-yi ‘inayet-me‘ab-ı cenab-ı sadaret-penahileridir. Ol babda ve her halde emr ü ferman hazreti men lehü’l-emriñdir. / 1290 Şa‘ban 5 – 1289 Eylül 15 [= 1873 Eylül 28]
Bende Vekil-i Katib-i Mahalli (Mühür)
Bende A‘za-yı Mahalli (Mühür)
Bende A‘za (Mühür)
ed-Da‘i Müfti-yi Saray (Mühür)
Bende Mektub-i Vilayet (Mühür)
ed-Da‘i Na’ib-i Saray (Mühür)
Bende Defterdar-ı Vilayet (Mühür)
Bende Ferik kaim-makam vali ve kumandan-ı Bosna (Mühür)
Prijevod teksta na bosanski jezik:
U kolašinskoj kazi koja se nalazi u Novopazarskom sandžaku […][8] kao što nam je poznato, izbila je svađa i sukob […][9] prilikom kojeg je jedan metak koji je ispaljen od strane gorštaka[10] pogodio u lijevu nogu gore spomenutog Mihajla.[11] […][12] Uprkos tome što se liječio, nije se uspio izliječiti, te je tako postao invalid jer mu je spomenuta noga amputirana. Zbog toga je nužno pružiti mu pomoć oko životnih namirnica koje su mu svakodnevno potrebne. Imenovani nema nikakvo imanje i imovine a pri tome ima puno članova u porodici koje više nije u stanju izdržavati. Veoma bi mu značilo ukoliko bi ga Slavni Sultan obradovao tako što bi mu obezbjedio neko primjereno mjesečno primanje čime bi izdržavao svoju porodicu, što smo mi službenim putem i zatražili od Upravne skupštine spomenutog sandžaka jer u praksi je bilo sličnih slučajeva kada je Slavni Sultan iz državne blagajne obezbjeđivao mjesečna primanja svojim lojalnim građanima koji su na ovaj način bili ranjeni i usljed toga ostali nesposobni. Imenovani Mihail je nepokretan do te mjere da ne može raditi nikakav posao. Stoga, ukoliko bi bio ostavljen u takvom stanju, to bi se zaista kosilo sa načelima pravde i saosjećanja koje posjeduje Slavni Sultan od kojeg se očekuje da razumije gore navedeno teško stanje u kojem se imenovani nalazi i da mu pomogne oko izdržavanja, obezbjeđivanjem prikladnih mjesečnih primanja, što zavisi od njegove pomoći jer je on taj kojem pripada zadnja riječ.
Pokorni sluga : Zamjenik lokalnog zapisničara (Pečat)
Pokorni sluga : Lokalni član komisije (Pečat)
Pokorni sluga : Član komisije (Pečat)
Muftija sarajevski (Pečat)
Pokorni sluga : Šef vilajetske pisarnice (Pečat)
Zamjenik sarajevskog kadije (Pečat)
Pokorni sluga : Vilajetski šef finansija (Pečat)
Pokorni sluga : General-pukovnik, kajmakam, valija i komandant Bosne (Pečat)
[1] U sedmom izdanju Salname Kosovskog vilajeta iz 1896. godine Priboj se spominje kao nahija u sastavu
prijepoljske kaze na osnovu čega se može zaključiti zašto Hazim Šabanović pri gore navedenoj administrativnoj
podjeli Bosanskog vilajeta nije svrstao Pripoj među kazama koje su se nalazile u sastavu Novopazarskog sandžaka.
[2] Današnje Rožaje.
[3] Hazim Šabanović, Bosanski pašaluk, Svjetlost, Sarajevo, 1982, 233-234.
[4] Dokument pripada Orijentalnoj zbirci istorijskog arhiva ”Ras” u Novom Pazaru.
[5] U ovome dijelu dokumenta dolazi do prekida teskta.
[6] U ovome dijelu dokumenta dolazi do prekida teskta.
[7] U ovome dijelu dokumenta dolazi do prekida teskta.
[8] U ovome dijelu dokumenta dolazi do prekida teskta.
[9] U ovome dijelu dokumenta dolazi do prekida teskta.
[10] “Gorštak” se na turskom jeziku kaže “dağlı”. Riječ „dağlı” u bosanskom jeziku može imati sljedeća značenja: gorštak, brđanin i planinac. Međutim ono što trebamo navesti jeste da se Crnogorac na turskom jeziku kaže “Karadağlı”. Na osnovu toga ovdje se može reći da je ovdje riječ ili o „gorštacima“, „planincima“ i „brđanima“ u smislu „razbojnici“ ili o tako reći „Gorcima“ u smislu „Crnogorci“ ako se radi o skraćenici „Dağlı/Gorac“ od riječi „Karadağlı/Crnogorac“ kao što se primjera radi za Novopazarce koristi izraz „Pazarac“. Ovo pitanje prepuštamo historičarima koji će na osnovu ovog dokumenta i historijskih dokumenata koja se odnose na sukobe koji su se u tom periodu dogodili u Kolašinu i okolini, dati svoja mišljenja i komentare o istom.
[11] Na početku ovog dokumenta nailazimo na prekid teksta u kojem se spominje Mihail, što je razlog da se u nastavku ovog dokumenta koristimo izrazom „gore spomenuti Mihail“.
[12] U ovome dijelu dokumenta dolazi do prekida teskta.
[13] Po hidžretskom kalendaru.
[14] Po rumi kalendaru. Rumi kalendar (turski: Rûmî takvim), poseban kalendar proistekao iz julianskog kalendara, ali s početkom od Muhammedove a.s., hidžre iz Mekke u Medinu 622. n.e., u zvaničnoj upotrebi u Osmanskom carstvu poslije reformi Tanzimat (1839.), a također i u kasnijoj Republici Turskoj do 1926. Za razliku od islamskog kalendara, sliužio je za građanske (sekularne) svrhe i po prirodi je solarni kalendar.
