Jeste li znali da ubod pčele krije i život i smrt?

Iako pčela djeluje kao malo sićušno biće u asortimanu njenih proizvoda je med, matična mliječ, propolis, pčelinji vosak, cvjetni prah (polen) i pčelinji otrov. Apoteka cijela! Za razliku od drugih pčelinjih proizvoda koji djeluju blaže i koji se široko upotrebljavaju, pčelinji otrov je koncentrovani lijek koji se koristi oprezno. Pogrešna upotreba može izazvati štetne posljedice, pa i smrt kod osjetljivih osoba.

Pčelinji otrov ( apitoksin ) je supstanca koju pčela izlučuje kada ubode. Ubod pčele je prije svega, biološka potreba za odbranu pčelinjeg društva.  Kada se pčele osjete ugroženim, ova mala stvorenja raspolažu oružjem koje nadilazi njihovu veličinu: žaokom koja izaziva bol, hemijsku reakciju i, često, duboko ljudsko poštovanje. Pčelinji ubod nije samo biološki mehanizam; on je čin samopožrtvovanja, evolucijska odluka, i složen hemijski napad.

Pčelinji otrov se proizvodi u posebnoj žlijezdi koju nazivamo otrovna žlijezda. Kada pčela ubode „neprijatelja“ ova žlijezda se kontrahira i ubrizgava se pčelinji otrov kroz žaoku (iglu) koja je dizajnirana poput udice, da se zarije i ostane.

Kada pčela ubode sisara, uključujući čovjeka, žalac se zaglavi u koži. Uz žalac ostaju i dio probavnog trakta, mišići, pa čak i ganglije. Ovaj čin doslovno košta pčelu života, što čini njen ubod činom biološke žrtve za odbranu kolonije.

Ubod pčele nije samo mehanička povreda. On uključuje ubrizgavanje složenog koktela od preko 60 bioaktivnih komponenti. Najpoznatija među njima je melitin – peptid koji čini oko 50% suhe mase otrova. On razara ćelijske membrane, izaziva upalu i bol.

Pored metilin – peptida tu su i:

Apamin – neurotoksin koji utiče na nervni sistem.

Hijaluronidaza – enzim koji povećava propusnost tkiva, omogućavajući širenje otrova.

Fosfolipaza A2 – razara fosfolipide u ćelijama i podstiče reakciju upale.

Za većinu ljudi, ovaj hemijski koktel  izaziva bol, otok i crvenilo. Međutim, kod osoba sa alergijom, ubod može izazvati anafilaktički šok – stanje koje može biti smrtonosno ako se ne tretira brzo.

Zanimljivo je da samo ženke (Matica i Radilica) mogu ubosti i da ih taj čin košta života jer poslije uboda pčela uskoro umire.

Zašto pčela koristi ubod ako je to košta života? Odgovor leži u pčelinjoj zajednici koja na neki način predstavlja superorganizam. Radilica živi tek nekoliko sedmica i ne razmnožava se; njen ubod je oružje u korist opstanka matice i društva. Njena žrtva, iako individualno tragična, ima ogromnu kolektivnu vrijednost.

Treba spomenuti da nisu samo ženke te koje žrtvuju život. Mužjaci, također, nakon što oplode maticu umiru. O tome sam pisao u nekim ranijim člancima a sada ćemo,nešto više o upotrebi pčelinjeg otrova.

U tradicionalnoj i savremenoj medicini, pčelinji otrov ima sve više primjena:

Apiterapija koristi otrov za ublažavanje simptoma reumatoidnog artritisa, multiple skleroze i drugih autoimunih bolesti.

Istraživanja pokazuju da melitin može razarati ćelije određenih vrsta tumora, uključujući ćelije raka dojke i melanoma i to selektivno, bez oštećenja zdravih ćelija.

Za kraj evo još nekoliko zanimljivosti o ubodu pčele:

Pčela može ubosti samo jednom ali osa može više puta, jer njena žaoka nije nazubljena.

Prilikom uboda, pčela proizvodi feromon koji signalizira drugim pčelama da napadnu isto mjesto. Zato više uboda često pogađa istu regiju tijela. Ovoga su svjesni pčelari, naročito mladi i manje iskusni.

Smrtonosna doza pčelinjeg otrova za čovjeka iznosi oko 10 uboda po kilogramu tjelesne mase , što znači da bi odrasla osoba morala primiti preko 1000 uboda da bi bila u ozbiljnoj opasnosti.

Einsteinu se pogrešno pripisuje izjava: “Ako pčele nestanu, čovječanstvu ostaje četiri godine života”. Iako nije dokazano da je to ikad rekao, misao ukazuje na ekološku važnost pčela.

Za akos.ba piše: Ekrem Čelebić, diplomirani inžinjer poljoprivrede