Demografska slika Balkana kroz historiju

Najstariji u historiji poznati narodi koji su živjeli na Balkanu su bili Tračani na istoku, Iliri na zapadu, Kelti u njegovom centralnom dijelu i Grci na jugu. U sjevernom susjedstvu Grčke su živjela gorštačka plemena čiju su planinsku postojbinu Grci nazivali makdnon (visok), shodno čemu je ta zemlja dobila naziv Makedonija. Stoga, nije slučajno današnji naziv te države upravo Sjeverna Makedonija, a koji je ozvaničen u januaru 2019. godine.

U balkanskoj historiji isprepletenoj više nemirnim i burnim nego mirnim i stabilnim razdobljima jedino su se Grci uspjeli održati do danas, dok su skoro svi ostali narodi bili asimilirani. Od početka III vijeka pr.n.e. tekla su rimska osvajanja Balkana, da bi 138. godine pr.n.e. Rimljani pod svojom vlašću ujedinili cijeli poluotok asimilirajući Ilire, Tračane i Kelte, dok su Grci uspjeli ne samo sačuvati svoju kulturu i jezik, nego su ih u velikoj mjeri, vremenom, nametnuli i samim Rimljanima.1

Prof. Pašić je, imajući u vidu navedene činjenice, kroz projekat „Predslavenski korijeni Bošnjaka“ zauzeo stav o posebnosti starih, dobrih Bošnjana, a koji je temeljio na istraživanju Instituta u Švicarskoj koji je ispitivao etničko porijeklo naroda Evrope, pa tako i naroda u BiH i njihovih susjeda. Prema tom istraživanju geni stanovnika BiH su 40 posto ilirski, 20 posto gotski, 15 posto keltski, 15 posto slavenski, 6 posto hunski i 4 posto trački. Pri tome, trački element se može naći samo kod stanovnika BiH dok ga nema kod stanovništva susjednih država. Iako ovo nije presudni kriteriji zasigurno je samo još jedan u nizu kriterija koji potvrđuje društveno-političku posebnost srednjovjekovne Bosne i dobrih Bošnjana.

Nakon gušenja Batonovog ustanka, 9. godine, Rimljani su uspostavili punu vlast na području današnje BiH. Da bi imali efikasniju kontrolu nad pokorenim plemenima dotadašnja jedinstvena provincija Ilirik je bila podijeljena na dvije provincije, i to: Dalmaciju, nazvanu po ratobornom plemenu Dalmata s glavnim gradom Salonom i Panoniju s glavnim gradom Sirmi-jumom. Područje današnje BiH je pripadalo provinciji Dalmaciji, dok je sjeverni uži pojas zemlje pripao Panoniji.2

Za vrijeme rimske vladavine na današnjim prostorima Bosne život u gradskim naseljima se odvijao po rimskim običajima i zakonima, a gdje su na čelu gradske uprave bila dva službenika-duoviri, uz koje je bilo gradsko vijeće-ordo decurionum. Najveći rang su imali gradovi kolonije koji su imali potpunu samoupravu u rješavanju lokalnih poslova, nisu plaćali porez i sl. Na prostorima naše zemlje taj rang su imali gradovi Domavija kod Srebrenice, Aquae na Ilidži kod Sarajeva i grad Col. Ris, koji se nalazio na mjestu današnje Rogatice. Većina naših naselja je imala niži rang poput: Delminiuma-Duvno, Bistue vetus-Varvara na Vrelu Rame, Bistou nova-Mali Mošunj kod Viteza, Pelva na Livanjskom polju, Diluntum-Stolac, Stanecli-Višnjica kod Kiseljaka, Raetinium-Golubić kod Bihaća, Servitium-Bosanska Gradiška, Castra-Banja Luka.3

Kroz historiju i područje Zenice je prolazilo kroz mnoge preobražaje pod uticajem rimske kulture. Tako se u ovoj općini mogu naći ostaci rimskog municipija Bistua Nuova, najznačajnijeg nalaza u kojem dominira monumentalna ranokršćanska dvostruka bazilika, te tragovi antičkog naselja.4

Ta kasnoantička bazilika impozantnih dimenzija (24,5×21 m), a koja može biti datirana od IV do VI vijeka, je još jedan dokaz uticaja rimskih pravno-političkih instituta na našim prostorima.5

Pored jakog uticaja rimske države na život domaćeg stanovništva u vjerskom pogledu nije bilo bitnih promjena tako da su Iliri ostali vjerni svojim starim politeističkim vjerskim tradicijama. Takvo stanje je bilo sve do 313. godine i Milanskog edikta, nakon čega kršćanstvo postaje službena religija antičkih Rimljana. Najraniji literarni podatak o prisustvu nove vjere na tlu današnje BiH potiče od poznatog ranokršćanskog službenika iz IV vijeka sv. Jeronima. Prve vijesti o organizovaj crkvi na našim prostorima potječu iz VI vijeka.

Na poznatom salonitanskom sinodu održanom 530. i 533. godine među okupljenim biskupima se spominje i bosanski biskup Andrija koji je zastupao bestoensku biksupiju, nazvanu tako po gradu Bistue gdje je imala sjedište, a koji se nalazio kod današnjeg Viteza ili kod Varvare na Vrelu Rame pošto su ista ta dva grada nosila ime Bistue vetus i Bistue nova (Mali Mošunj kod Viteza). E. Imamović navodi da su ranokršćanske bazilike na prostoru BiH po mnogo čemu specifične u odnosu na one iz susjedstva i drugih zemalja. Postojale su sve do provale Avara i Slavena početkom VII vijeka kojom prilikom su sve porušene.6

(nastaviće se…)

Za Akos.ba piše: Ajdin Huseinspahić

***

1 Mustafa Imamović, Historija države i prava Bosne i Hercegovine, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, 2007., str.18.

2 E. Imamović, „Prostor Bosne i Hercegovine u prethistoriji i antici“, Bosna i Hercegovina od najstarijih vremena do kraja Drugog svjetskog rata, Bosanski kulturni centar, Sarajevo, 2004., str. 29.