Šta Bošnjaci mogu naučiti iz Sjeverne Irske
Piše: dr. Nezir Halilović
Redovna posljedica tih iskušenja je stanje zbunjenosti i zapitanosti: „Šta nam se desilo?, Zašto nas je ovo snašlo?“ U pravilu je veoma mali broj odgovora na ova pitanja. Bošnjaci kao narod izuzetno brzo zaboravljaju, a počesto se još i potrude ubrzati taj proces, naivno se nadajući ponovnom periodu meraka i rahatluka, barem do novog ciklusa iskušenja. Sa druge strane, malobrojni su vizionari među Bošnjacima koji narodu blagovremeno daju kvalitetne signale i smjernice o trenutnim problemima i predstojećim izazovima.
U ovom radu ćemo ukratko predstaviti stanje u Sjevernoj Irskoj, kriznom području Evrope sa brojnim problemima (vjerskim, nacionalnim, jezičkim, privrednim, političkim…) koji su rezultirali bombaškim napadima i pojavom modernog terorizma decenijama prije pojave medijskih popularizovanih termina „Al-Kaida“, „ISIL“ – Islamska država i sl. Malo kome je naumpadalo da se slično može desiti i kod nas, a kamoli da može biti čak i gore.
Općenito o Sjevernoj Irskoj
Sjeverna Irska je dio Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Sjeverne Irske. obuhvata 14.148 km² u sjevernom dijelu otoka Irske. Po podacima iz 2001. u Sjevernoj Irskoj živi 1.685.267 st. ili 124 st./km². Stanovnici su Irci, Škoti i Englezi. Najviše je protestanata (53,1%) i katolika (43,8%); ostalih je 3,1% (2001). Glavni je grad Belfast (227.391 st., 2001); ostali su veći gradovi: Londonderry/Derry, Bangor, Ballymena, Antrim, Larne, Banbridge, Armagh, Enniskillen i dr. Univerziteti su u Belfastu i u Londonderryju.
Historija kao problem
Kao i za većinu kriznih područja Evrope, suština problema se veže za tešku i burnu historiju. Po nepisanom pravilu početak problema u svim kriznim područjima veže se uz gubitak vlastite države i slobode, u ovom slučaju irskog naroda. Englezi su 1171. osvojili Irsku i iz toga će proisteći svi kasniji problemi. Historičari ističu tri osnovne faze irskog problema.
- Prva faza od 1171. do 1921. godine period engleske okupacije Irske,
- Druga faza od 1921. do 1969., kada je irski otok podijeljen na dva dijela: Slobodnu Irsku Državu (od 1949. Republika Irska) i Sjevernu Irsku koja je ostala u Velikoj Britaniji.
- Treća faza od 1969. do danas koja se ispoljava kroz odnose dva entiteta u Sjevernoj Irskoj: protestantski (unionistička/lojalistička većina) i katolički (republikanska/nacionalistička manjina).
Sličnu sudbinu dijeli i BiH gdje nakon gubitka samostalne države imamo čak i više faza.
Politika naseljavanja svog stanovništva i „agrarnih reformi“
Engleska politika je svojim potezima uveliko uzrokovala današnje irske probleme. Nakon engleske invazije i brojnih pobuna pokorenih Iraca, a uslijed bojazni od njihovog savezništva sa tadašnjim engleskim kontinentalnim neprijateljima (Španija, a kasnije i Francuska) jedna od preventivnih mjera engleske politike s ciljem osiguranja svoje zapadne granice bila je da Irsku pretvore u svoju koloniju. Najsigurniji načini za to su bili tzv. politika naseljavanja u vidu čišćenja domaćeg stanovništva iz sjevernoistočnog dijela Irske i konfiskacija imovine i naseljavanje tih područja pouzdanim doseljenicima iz Engleske i Škotske. Rezultat te politike bio je to da su protestantski doseljenici postali moćna manjina u cijeloj Irskoj, ali većina u sjevernim dijelovima staroga kraljevstva Ulster, upravo područje gdje će nastati Sjeverna Irska kao dio današnjeg Ujedinjenog Kraljevstva (UK). Politika naseljavanja i konfiskacije imovine moguća je jedino (zlo)upotrebom sile.
Ova politika je dugo vremena na sceni u BiH i traje sve do današnjih dana. Čitaoci će lahko prepoznati brojne gradove i područja u BiH gdje su vještački instalirana naselja, gdje je dodjela društvenih stanova, osnivanje fabrika u koje su dovođeni radnici sa strane, te druge pojave, rezultirala promjenom demografske slike. Lahko se sjetiti i „agrarnih reformi“ kojima je u više navrata silom zakona oduzimana zemlja Bošnjacima.
Tigrova koža
Izmiješanost stanovništva u Sjevernoj Irskoj neodoljivo podsjeća na „tigrovu kožu“. Mnogo godina nakon eskalacije problema u BiH upoznali smo se sa sintagmom „tigrove kože“ na primjeru BiH. Nažalost, uslijed strašne agresije i genocida, sintagma „tigrova koža“ sve manje važi za BiH i sve više imamo monolitne strukture stanovništva, sa vrlo snažnim tendencijama sistemskog naseljavanja područja radi promjene demografske slike.
Komplikovane relacije problema
Problem Sjeverne Irske je nemoguće jednostavno predstaviti. On predstavlja ukupnost prošlih i sadašnjih događaja, procesa i odnosa, kao i različitog viđenja ciljeva i budućnosti. U pitanju je jedan od najdugotrajnijih i najkrvavijih sukoba u savremenoj Evropi. U tom sukobu život je izgubilo 3.600 osoba, dok ih je 47.000 ranjeno i ogroman je broj uhapšenih. Ni jedna porodica u Sjevernoj Irskoj nije pošteđena žrtve i posljedica sukoba. To je unutarnji sukob u kome su se isprepleli elementi etničkog, vjerskog, građanskog pa čak i međunarodnog sukoba gdje je teško razlučiti koji je presudan. Generalno, odnos katolika i protestanata u Sjevernoj Irskoj ne može se promatrati izvan odnosa između Londona i Dablina. Taj problem je rezultat četiri vrste odnosa: (odnos katolika (nacionalista/republikanaca) i protestanata (unionista/lojalista) u samoj Sjevernoj Irskoj; odnos London – Belfast; odnos London – Dablin, te Dablin – Belfast).
Ako vam se ovo čini komplikovanim onda znajte da je u BiH stanje još komplikovanije, jer odnosi tri naroda u BiH uveliko su determinisani odnosima Beograda i Zagreba, kako međusobnim tako i odnosom prema BiH i Bošnjacima, kao i odnosom snaga na međunarodnoj sceni.
Maksimalistički zahtjevi kao pravilo svih pregovora
Analitičari ukazuju da je sjevernoirski sukob, posmatran iz ugla teorije sukoba, jedinstven. Ni jedna teorija ga ne objašnjava u cijelosti, nego on uključuje pojedine elemente niza teorija sukoba. Često se opisuje sintagmom „problem dvostruke manjine“. Glavne odrednice tog problema su slijedeće:
- U Irskoj su katolici većina, a protestanti manjina, tj. „ugroženi“ .
- U Sjevernoj Irskoj protestanti su većina, a katolici su manjina, tj. „ugroženi“.
- Ako katolici prihvate da budu manjina, tj. „ugroženi“, u okvirima Velike Britanije prestali bi svi problemi.
- Ako bi se Irska ujedinila, protestanti bi u takvoj “cjelokupnoj Irskoj”, bili u manjini i tada bi oni bili „ugroženi“, a ako bi pristali na to stanje prestali bi problemi.
- Sjeverna Irska morala bi se složiti s ujedinjenjem Irske i Sjeverne Irske, što znači da bi protestantska većina u Sjevernoj Irskoj morala izglasati da pristaje da u “cjelokupnoj Irskoj” bude manjina, tj. „ugrožena“. Na to bi trebao pristati i London.
- Protestantima u Sjevernoj Irskoj, odgovara očuvanje status quo, tj. tijesne veza s Ujedinjenim Kraljevstvom – Unijom, zbog toga se označavaju kao lojalisti/unionisti.
- Katolici u Sjevernoj Irskoj žele ujedinjene s Republikom Irskom, kako ne bi više bili „ugroženi“ i zauzimaju se za spajanje sa irskom nacionalnom (matičnom) državom i nazivaju se republikanci/nacionalisti.
- I jedni i drugi se pozivaju na pravo na izbor i samoodređenje.
Jedan broj osoba želi Sjevernu Irsku kao samostalnu državu.
Cijeli tekst u Preporodu od 15.12.2016.
preporod.com
