Sarajevske mahalske džamije izraz su vremena i podneblja u kojima su građene
Pojedine džamije se po svom arhitektonsko-dekorativnom aspektu razlikuju od drugih. Iako se može učiniti da su sarajevske mahalske džamije jednoobrazne, one, svaka zasebno, predstavljaju izdvojen slučaj, građene unutar određenog vremena i kreativnih navika njihovih osnivača. Prema tome, svaka džamija ima „to nešto“ što je odvaja od drugih.
U Sarajevu su, kao i u čitavoj Bosni i Hercegovini, građene dvije vrste džamija, one s kupolom i s četverovodnim krovom. Ta podjela generalno obuhvata gradnju u Osmanskom Carstvu, pogotovo na području Balkana.
U našoj zemlji, kada su u pitanju džamije s kosim krovom, možemo govoriti o „bosanskim“ i „hercegovačkim“ džamijama, i to kada je u pitanju materijal gradnje. Na jugu zemlje preovladavaju kamene džamije s kamenim munarama dok su na sjeveru rasprostranjenije džamije od čerpića kao i džamije s drvenom munarom. Najveću koncentraciju džamija s četverovodnim krovom možemo naći u Sarajevu, s obzirom na to da je od oko 120 džamija, koliko je u jednom trenutku Sarajevo imalo na svom vrhuncu u osmanskom periodu, samo osam bilo s kupolom, dok su sve ostale bile s četverovodnim krovom.
Ove su džamije i tipičan primjer stambenog derivata, odnosno, vjerskog prostora koji je svoj uzor pronašao u tipologiji bosanske kuće. Riječ je o formi koja se savršeno uklapa u fizionomiju sarajevskih mahala, pa su one, iz daleka gledajući, potpuno utopljenje u gradsku strukturu, naročito kada su padinska naselja u pitanju. Najstarije džamije ovog tipa izgrađene su u drugoj polovini 15. stoljeća i konstantno su građene sve do 20 st. Imena su dobijale najčešće po svojim osnivačima, ali i po određenim toponimima.
S obzirom na to da su sve izvana okrečene, ovdje se postavlja pitanje od kojeg su materijala građene sarajevske mahalske džamije. Opće je mišljenje da je ovaj tip džamija u Bosni (za razliku od Hercegovine) građen od čerpića (vrsta cigle).
Tako Madžida Bećirbegović u svojoj knjizi „Džamije sa drvenom munarom u Bosni i Hercegovini“ tvrdi kako su sve džamije s četverovodnim krovom u Sarajevu građene od čerpića. Istina je da je većina građena od tog materijala, ali ne sve. Nedavno obnavljanje fasada nekoliko zdanja pokazalo je da su neka ipak građena od kamena.
Kamene zidove definitivno ima Sarač Alijina džamija (Vrbanjuša) i Kasapović hadži Ibrahimova džamija (Carina). Zbog visokog kamenog sokla, od kamena bi mogla biti i džamija Mimara Sinana (Golobrdica), pogotovo zbog masivnih zidova, kao i mesdžid Duradžik hadži Ahmeda (Bakijska džamija). Upravo zbog navedenih primjera, bilo bi interesantno provesti istraživanje i otkriti da li još koja sarajevska mahalska džamija ima kamene zidove.
Ovdje svakako trebamo pomenuti pojedine džamije koje se po svom arhitektonsko-dekorativnom aspektu razlikuju od drugih. Iako se može učiniti da su sarajevske mahalske džamije jednoobrazne, one, svaka zasebno, predstavljaju izdvojen slučaj, građene unutar određenog vremena i kreativnih navika njihovih osnivača. Prema tome, svaka džamija ima „to nešto“ što je odvaja od drugih.
Ovdje treba izdvojiti Miščinu džamiju, koja se prvi put pominje 1528. godine. U gornjoj zoni zidova ova džamija ima čak 11 malih okruglih prozora, što ne možemo vidjeti na drugim objektima. Ona se izdvaja i po tome što u unutrašnjosti na svojim zidovima ima oslikane prizore Meke i Medine i, po riječima historičara umjetnosti Harisa Derviševića, to su najvjerovatnije na svijetu najveći slikarski prikazi dvaju svetih mjesta islama. Slike datiraju iz 1870. godine, a autor je Mustafa Faginović.
Posebno je interesantna i već pominjana Vrbanjuša džamija (prije 1528), i to ne samo zbog svojih kamenih zidova već i zbog toga što je jedina mahalska džamija s razvedenim unutrašnjim prostorom.
Ovdje možemo pomenuti i Šejh Magribijinu džamiju, koja je u ovom obliku, a na mjestu starijeg zdanja, izgrađena 1766. godine. Ona je jedna od rijetkih džamija koja je sačuvala originalan drveni mahvil iz godine gradnje. Mahvil je velikih dimenzija, sa spratom i pokriva čitav ulazni zid, te predstavlja izuzetan primjer drvorezbarstva u našoj zemlji.
Čoban Hasana vojvode džamija izdvaja se od svih ostalih i nije tipična mahalska džamija. Na starim temeljima izgrađena je 1874/75. od Fadil-paše Šerifovića i po svojoj koncepciji tipičan je projekt svog vremena s velikim vertikalnim prozorima razlikujući se tako od starijih zdanja gdje su prozori manjih dimenzija postavljani u dvama redovima.
Slučaj za sebe jeste i Jahja-pašina džamija iz 1482/83, koja predstavlja i jednu od najstarijih džamija u Sarajevu. Iako je stradala 1697. godine, sačuvala je originalni minber i mihrab koji predstavljaju bisere kamenorezačke umjetnosti. Pogotovo se izdvaja na minberu motiv ljiljana koji je identičan ljiljanima s bosanskog grba. Ovaj ljiljan svakako ima porijeklo u srednjovjekovnoj bosanskoj heraldici i simbolici, a koji je iz poštovanja i osjećaja identiteta preuzet i u islamsko-osmanskom periodu bosanske historije.
Jedinstven vanjski izgled ima i Divan katiba Hajdara džamija (Bijela džamija). Izgrađena je između 1536. i 1545. godine. Posebno je interesantna po vanjskim drvenim sofama na sprat koje su vanjski produžetak mahvila i jedina je takva džamija u Sarajevu.
Jedna od najmanjih, ali i najinteresantnijih mahalskih džamija jeste Timurhanova (Velika Berkuša) izgrađena 1560. godine. Karakteristična je po romboidnim prozorima na prednjem i mihrapskom zidu. Džamija Mimara Sinana (Golobrdica), izgrađena prije 1528. godine, jedna je od rijetkih džamija u kojoj se mihrab nalazi na dužoj strani pravougaone osnove.
Sve navedene džamije imaju izuzetnu estetsku i ambijentalnu vrijednost i izraz su vremena i podneblja u kojima su građene.(stav.ba)
akos.ba
