Koji su problemi i izazovi muslimana Srbije
Piše: Ivan Ejub Kostić
Na početku nove kalendarske godine poželjno je napraviti presjek stanja u kome se muslimani nalaze u različitim političko-društvenim okolnostima kako bismo znali na čemu u budućnosti treba raditi kako bi se stvari mijenjale nabolje. U ovom tekstu ćemo u kratkim crtama predstaviti dva fenomena koja već neko vrijeme značajno utječu na položaj muslimana Srbije. O mukama i užasima koji su pratili muslimane tokom 90-tih godina u velikoj mjeri je već pisano dok opsežnije analize o položaju muslimana u Srbiji nakon petooktobarskih promjena maltene da ne postoje.
U kontekstu 90-tih godina uglavnom je pisano o ekskluzivističkoj prirodi srbijanskog (klero) nacionalizma koji je i danas prisutan kod maltene svih relevantnijih društveno-političkih subjekata i pojedinaca koji imaju snažan utjecaj na javno mijenje u Srbiji kada je riječ o procesu “stigmatizacije” muslimana. Međutim, koliko je značajno prostora posvećeno dekonstrukciji srpskog (ekspanzionističkog) nacionalizma veoma malo je samokritički pisano o (negativnom) fenomenu koji je čuveni američki sociolog Erving Gofman nazvao “profesionalizacijom stigme”. Pod navedenim pojmom Gofman podrazumijeva one činioce koji su na sebe preuzeli ulogu predstavnika “stigmatizovanih” grupa u kontaktu sa “ispravnom” većinskom grupom koja ima moć da proizvodi ideologiju kojom se one proglašavaju vrednosno “uprljanim” iliti “stigmatizovanim”. Ono što Gofman ističe kao potencijalno najvažniju negativnu osobinu kod onih koji su preuzeli lidersku ulogu “stigmatizovanih” jeste ta – da nakon što oni postignu dogovor u ime “stigmatizovanih” sa većinskom “ispravnom” grupom oni po pravilu u potpunosti iznevjeravaju one koje predstavljaju. Ova Gofmanova opservacija o nedosljednosti lidera “stigmatizovane” zajednice (u našem slučaju muslimanske) je od krucijalnog značaja za stvaranja kompletne slike putem koje možemo da identifikujemo sve aktere koji perpetuiraju permanentno stanje očaja u kome se muslimani u Srbiji nalaze. Posljedica “profesionalizacije stigme” najbolje se ogleda u urušavanju povjerenja vjernika u institucije i pojedince koje su smatrali svojim “vođama”. U slučaju Sandžaka istraživanje Helsinškog odbora za ljudska prava iz 2016. godine je pokazalo da povjerenje u predstavnike islamskih zajednica ima tek 11% ispitanika, dok u političke partije ovog regiona samo 2%.
Osim “profesionalizacije stigme” još jedan društveni fenomen se vremenom pokazao pogubnim po efikasnu društvenu participaciju i homogenizaciju muslimana Srbije. Radi se o nacionalizaciji religijskog prostora u Bosni i Hercegovini i na Kosovu, a koja se zbog prisutnosti Bošnjaka i Albanaca u Srbiji preljeva i na muslimane Srbije. Preklapanja između nacionalnog i vjerskog identiteta u značajnoj mjeri sprečava jedinstvo i sinhronizaciju različitih nacionalnih zajednica u Srbiji koje su ujedno i muslimanske (Albanci, Romi, Bošnjaci) kako bi lakše ostvarivali svoja vjerska prava. Koliko se nacionalizmi u Bosni i na Kosovu mogu potencijalno percipirati kao državotvorni zbog pružanja otpora spram kolonizacijskih ili pak iridentskih namjera Srba (u slučaju Bosne i Hrvata), oni u Srbiji poprimaju isključivo etno-kulturološki oblik uslijed čega se muslimani dovode u stanje getoizacije što ide ruku pod ruku s diskriminatornim srbijanskim političkim poretkom. Zbog toga akcenat se u budućnosti mora pomjeriti ka ustanovljavanju građanskog identiteta kod muslimana Srbije, koji naravno ne bi dovodio u pitanje očuvanje i kulturno-etničkih posebnosti nacionalnih zajednica. Uspostavljanjem građanskog identiteta omogućilo bi se muslimanima Srbije da imaju značajno bolju poziciju iz koje bi mogli da na adekvatniji način zahtijevaju svoja prava, kao i veću prisutnost u društveno-javnom prostoru.
Zbog toga za budućnost islama u Srbiji je neophodno da muslimani nedvosmisleno razdvoje islam od nacionalne identifikacije. Ako se tako nešto ne desi postoji realna opasnost da se islamske institucije nepovratno odrode od svoje primarne misije uspostavljanja etičke bogobojazne vertikale s ciljem poštovanja viših ciljeva šerijata nasuprot makijavelističkih pragmatičnih vrijednosti, a da džamije prestanu biti Božje kuće već nacionalne propovjedaonice.
Ivan Ejub Kostić
je doktorant na Fakultetu političkih nauka, Univerziteta u Beogradu. Diplomirao je na Filološkom fakultetu na katedri za orijentalistiku, arapski jezik i književnost gde je završio i magistarske studije. Od 2011. do 2013. bio je predavač na Fakultetu za komunikacije i medije, Univerzitet Singidunum, na predmetima “Kultura i istorija Bliskog istoka” i “Orijentalizam i okcidentalizam”. Jedan je od osnivača Balkanskog centra za Bliski istok, čiji je i direktor postao 2013. godine. Koautor je knjige “Progonjeni islam” publikovane 2013. godine i priređivač je hrestomatije “Savremena islamska misao” koja izlazi iz štampe u februaru 2018. godine. Član je uređivačkog odbora naučnog časopisa – “Časopis za za religijske nauke “Kom” i stalni je saradnik na izdanju “Yearbook of Muslims in Europe” izdavačke kuće Brill, Leiden. Takođe, član je i Evropske muslimanske mreže sa sedištem u Briselu. Osim toga, autor je mnogih naučnih radova i tekstova iz oblasti islamskih studija i čest je komentator za vodeće medije u zemlji i regionu na temu Bliskog istoka i islama.”
