Istraživanje o “Zemzemu” u studiji britanskog Univerziteta Bristol

Da se istraživanje fenomena islamske obnove u tadašnjoj Jugoslaviji 1970-tih nastavlja, pokazuje nedavno objavljeni rad o “Zemzemu“, listu učenika Gazi Husrev-begove medrese u Sarajevu. Rad je objavljen kao poglavlje u knjizi „Dropping Out Socialism: The Creation of Alternative Spheres in the Soviet Block“ (Napuštanje socijalizma: stvaranje alternativnih sfera u sovjetskom bloku), ur. Juliane Furst i Josie McLellan, London, Lexington Books, 2017, str.85-104.

Ova knjiga rezultat je projekta „Napuštanje socijalizma“ koji se provodi na Univerzitetu Bristol (UK) a vode ga urednice ove knjige. Projekat se bavi izučavanjem skrivenih strana života u bivšem Istočnom bloku. Obuhvata one teme koje su „ispuštene“ kako iz slike koju su o sebi stvarali socijalistički režimi tako i javnost i nauka na Zapadu. Knjiga obuhvata eseje koji su podijeljeni u četiri dijela. Prvi dio govori o duhovnom napuštanju socijalizma (tu je uključen esej o „Zemzemu“), drugi dio o intelektualnom napuštanju, treći dio o napuštanju u stilu a četvrti dio o napuštanju u ekonomiji.

Poglavlje o „Zemzemu“ naslovljeno je kao „Studentski aktivisti i jugoslovenska islamska obnova“. Autorica teksta je Madigan Andrea Fichter, sa Univerziteta New York, gostujući istraživač na Univerzitetu u Grazu. Njen naučni interes su studentski pokreti u Jugoslaviji 1970-tih.

Tekst počinje podsjećanjem na štrajk u Medresi januara 1972. Godine. Autorica navodi da je ovaj štrajk tražio promjene u obrazovnom sistemu Islamske zajednice a dugoročno podržavao tumačenje Islama relevantno za savremeni svijet. Pokret učenika Medrese i njihove stavove objavljivane u „Zemzemu“, autorica vidi kao dio kompleksnog pokreta studenata u tadašnjoj Jugoslaviji. Smatra da se nakon, izučavanja pokreta učenika u Medresi, studentska gibanja u Jugoslaviji ne mogu ograničiti samo na ljevičare.

Autorica smatra da su idejna kretanja u Medresi bila zapostavljena u dosadašnjim istraživanjima islamske obnove u Jugoslaviji, koja su se fokusirana na muslimanske disidente i kasne 1970-te. Navodi da su se brojna pitanja, zbog kojih su muslimanski disidenti kasnije suđeni, ranije raspravljala na stranicama „Zemzema“.

U periodu koji je istraživan (1970-1975), autorica zaključuje, da su saradnici „Zemzema“ „nastojali da promovišu varijantu Islama koja ohrabruje veću pobožnost i poštivanje islamskih propisa, da su bili aktivni u odbrani muslimana i otporu kolonijalnoj represiji, ali i dalje komotni u modernom svijetu i tolerantni prema drugim vjerovanjima i sistemima mišljenja“ (str.86). Svojim angažmanom, đaci Medrese bili su dio širih muslimanskih aktivnosti u svijetu ali se nisu distancirali ni od jugoslovenske države niti društva u kome su živjeli. Oni su se nadali, kaže autorica, da se država može promijeniti u pravcu većeg uvažavanja vjerskih sloboda a islamski autoriteti podstaći da više uvažavaju potrebe učenika Medrese i omladine. Oni su pokazali da biti pobožan musliman i dio globalne muslimanske zajednice, ne znači nužno pokidati sve veze sa glavnim tokom jugoslovenskog društva.

Autorica je analizirala sadržaje „Zemzema“ u spomenutom periodu i našla da su raspravljane teme kao što su: islamski moral, dekadenca muslimana, razvoj nauke i tehnologije i otuđenje čovjeka, tolerancija, aktivizam, palestinsko pitanje, islamsko obrazovanje, veze muslimana Jugoslavije i Balkana i slično. Citirani su tekstovi Nijaza Šukrića, Saliha Čolakovića, Ferhata Šete, Šabana Imamovića, Islama Kadića, Rešida Bilalića, Huseina Smailovića, Ishaka Aleševića, Mustafe Spahića, Ibrahima Kovačevića, Hasana Hilića, Fadila Mekića, Jusufa Zahiragića, Fikreta Karčića, Nesiba Talića, Bajre Perve i drugih.

Učenici Medrese nisu bili jedini protagonisti islamske obnove. Postojali su i krugovi koji su odbacivali socijalizam. Ali, istraživanje islamske obnove u tadašnjoj Jugoslaviji, uključivanjem ove teme, pokazuje na dužu i raznovrsniju historiju ovog fenomena. Autorica upućuje kritiku autorima koji su u skorije vrijeme koncentrisani na debate o Bosni i Balkanu kao tlu pogodnim za ekstremizam i navodno ugrožavanje zapadne civilizacije. Oni su neopravdano zapostavili pitanje odnosa prema socijalizmu. Da su se bavili tim pitanjem uočili bi bogate aktivnosti koje su se zalagale za poštivanje Islama, učestvovale u socijalističkoj državi ili je odbacivale i bile uključene u globalna zbivanja kao i njihovi sekularni savremenici.

Piše: dr. Fikret Karčić

ilmijja.ba