Selma Muhić Dizdarević: Islamofobija bez muslimana u Češkoj

Muhić Dizdarević je u Prag doselila 1992. godine iz Beograda. Nakon kraćeg perioda rada u privatnom sektoru i dva porodiljska odsustva, počela je raditi u Češkom helsinškom odboru. Svoje školovanje nastavila je na Karlovom univerzitetu gdje predaje Teoriju građanskog društva, Javnu i socijalnu politiku i Historiju ljudskih prava.

Ugovori između SFRJ i Čehoslovačke su joj omogućili nostrifikaciju diplome tako da joj je priznat magistarski studij iz filozofije iz koje je diplomirala na Beogradskom univerzitetu 1992. godine.

“Prijavila sam se na konkurs Karlovog univerziteta, Fakulteta humanističkih studija, gdje sam počela da radim 2002. godine. Doktorirala sam 2009. godine na istom Univerzitetu, na Fakultetu društvenih nauka, na Katedri javne i socijalne politike. Od 2003. godine predajem i bavim se istraživanjima na Katedri studija građanskog društva. Moje glavne teme vezane su za sociologiju građanskog društva, naročito za njegove marginalne grupe i nevladine organizacije koje se njima bave”, kaže na početku razgovora dr. Muhić Dizdarević.

– Političari generatori islamofobije –

Marginalnost je relativna stvar i zavisi od toga o kojem identitetu i njegovoj poziciji u društvu je riječ. Predmet njenog interesovanja su: nacionalne manjine, naročito Romi i žene, posebno kad se njihov pol ukrštava sa identitetom nacionalne manjine, migracije, socijalne isključenosti (žene bez kuće), manjinske religije (muslimani) ili diskriminacije na tržištu rada, imigranti, posebno organizacije građanskog društva koje se bave imigrantima, osobe bez doma i uopšte ranjive osobe u opasnosti od socijalne isključenosti i organizacije i inicijative koje se njima bave, te oblast ljudskih prava, kako teorijski tako i u pogledu implementacije.

Iako je muslimanska zajednica u Češkoj vrlo mala i ova država je primila mali broj migranata, u javnosti i na političkoj sceni su islamofobija i ksenofobija prisutne.

“Ovakvo stanje stručnjaci opisuju sintagmom ‘islamofobija bez muslimana’. Broj muslimana u Češkoj je zaista mali, manji od 0,1% populacije. Uz to se radi o muslimanima koji pripadaju veoma različitim kulturama. Mnogi su se doselili još u bivšem režimu gdje su u Češku dolazili da studiraju. Oni imaju visoko obrazovanje i rade stručne poslove. Ostali su često zaposleni u biznisu svoje etničke grupe, što znači da ne konkurišu češkim građanima na tržištu rada. Uprkos svemu tome, islamofobija i ksenofobija bujaju i to od samog vrha države (predsjednik Češke Miloš Zeman nazvao je islamske zemlje anticivilizacijom) preko lokalnih političara do građana”, dodaje Muhić Dizdarević.

– Posttotalitarno naslijeđe –

Nakon Roma, muslimani su grupa koju bi najmanji broj anketiranih građana Češke želio da ima za svoje susjede.

“Islamofobi i ksenofobi sebi objašnjavanju ovu ekstremnu reakciju kroz strah da se ne dogodi situacija kao na Zapadu, koji često opisuju kao društvo u stanju raspada ili okupacije od strane muslimana i stranaca. Faktori koji doprinose ovakvom odnosu prema muslimanima, ali i drugim grupama (npr. Arapima kršćanima ili subsaharskim Afrikancima) vezani su za totalitarno i posttotalitarno naslijeđe u zemljama tzv. Višegradske četvorke (Češka, Slovačka, Poljska, Mađarska), a to su, prije svega, odsustvo imigracije u periodu nakon Drugog svjetskog rata, neiskustvo u sferi demokratskih mehanizama za rješenje konflikta, posttotalitni blues (nezadovoljstvo žrtava tzv. demokratske transformacije nakon pada real-socijalizma) i strah od gubljenja nacionalnog identiteta. U Češkoj igra ulogu i faktor određenog antiteizma, nesnošljivost prema bilo kojoj vrsti religije, koja se onda intenzivno prenosi na islam. Česi su bliski Zapadu kada se radi o visokom procentu ljudi bez religije, toleranciji prema pravu na abortus ili seksualnoj orijentaciji, ali ‘sele’ se u istočni blok Evrope kada se radi o nedostatku tolerancije prema Romima, strancima i ljudima ne-bijele boje kože”, pojašnjava Muhić Dizdarević.

Naša sagovornica je autorica izvještaja o islamofobiji u Češkoj za 2018. godinu. Kroz istraživanja došla je do zaključka da je islamofobija postala općedruštveno prihvatljiva praksa.

“Kroz ovakve izvještaje može se utvrditi da dolazi do tzv. mainstreaminga islamofobije. To znači da se islamofobija normalizuje, da njeno ispoljavanje u javnosti nikoga ništa ne košta, da se uzima kao prihvatljivo da javne ličnosti, pogotovu političari na funkcijama, vrijeđaju muslimane, ugrožavaju ih tvrdnjama da njihova kultura nije kompatibilna sa češkom kulturom, da su svi muslimani i njihova vjera i kultura opasni i u potpunosti strani češkom društvu. Muslimani se ne mogu integrisati i njihov cilj nije integracija nego dominacija i istrebljenje domicilnog stanovništva”, dodaje Muhić Dizdarević.

Jedan od zaključaka u njenom izveštaju je i bujanje islamofobije, naročito na internetu. Takav intenzitet mržnje, pozivi na nasilje, ponižavanje, stavljaju čitavo češko društvo pred dilemu gdje su granice slobode govora, a gdje počinje govor mržnje i opasnost od prerastanja u fizičko nasilje ili ekstremne politike istrebljenja, što je krajnja konsekvenca politike mržnje.

“U Češkoj je tako pala prva presuda za terorizam, i to nad češkim penzionerom, koji je, ne mogavši da dočeka invaziju muslimana koja će probuditi češki narod, obarao stabla na prugu i time ugrozio sigurnost putnika. Nakon obaranja, ostavljao je letke na kvazi-arapskom koji su trebali da izazovu dojam da se radi o islamskom terorizmu” kaže Muhić Dizdarević.

– Otpor islamofobiji – 

Bez obzira na ovako teško stanje, u češkom društvu djeluju pojedinci i grupe građana koji se bore protiv ksenofobije i islamofobije i pomažu migrantima.

“Otpor postoji, kako među nevladinim organizacijama, tako i među neformalnim inicijativama i pojedincima. Projekat češke vlade Hatefree culture demantuje dezinformacije, lažne vijesti i istovremeno pokušava da ponudi informacije o muslimanima, islamu i time normalizuje život muslimana u Češkoj. Drugi projekat je neformalna, potpuno dobrovoljna incijativa Glavna željenička stanica. Radi se o grupi građana koji pomažu migrante i migrantkinje puštene iz tzv. centara za detenciju. To su migranti kojima je oduzeta sva imovina (i mobilni telefoni koji migrantima služe za orjentaciju) i onda su pušteni na slobodu s naredbom za deportaciju. Aktivisti u okviru ove inicijative migrante, često i porodice, sačekuju na Glavnoj željeničkoj stanici, nabavljaju im hranu, mobilne telefone i osiguravaju privremeni smještaj. Skoro svi takvi migranti nastavljaju put za Njemačku i Austriju. I sama sam učestvovala u ovoj inicijativi”, poručuje Muhić Dizdarević.

Češki volonteri su nagrađivani za pomoć u izbjegličkim logorima u Srbiji, Mađarskoj i Grčkoj.

“Građani su poklanjali odjeću, obuću, novac za hranu, a volonteri su prevozili i distribuirali pomoć. Iincijative se zovu ‘Česi pomažu’ i ‘Pomažemo izbjeglicama’ i još uvijek traju. Brojne su i nevladine organizacije koje stalno nude programe upoznavanja muslimana, njihove kulture i hrane, pomažu sa nalaženjem posla, pružaju informacije, psihološko i socijalno savjetovanje”, navodi Muhić Dizdarević.

– Pozitivna percepcija muslimana sa Balkana – 

Zanimljivo je da su osobe iz bivše Jugoslavije u blago privilegovanom položaju u odnosu na druge strance u češkom društvu.

“Kao prvo, mnogi još uvijek ne razlikuju sve zemlje i narode iz bivše Jugoslavije, a ako ih razlikuju, često su blagonakloni. To ima veze sa putovanjima, prije svega, u Hrvatsku, ali i u druge zemlje ex-YU, ali i sa historijskim iskustvom iseljavanja iz ČSSR preko Jugoslavije. Ako već znaju za Bosnu i Bošnjake ili ih gledaju kroz optiku određene blagonaklonosti i simpatija, a ako je odnos negativan, ima dvije forme, ili ‘vi ste dobri muslimani’, ‘vi ste bijeli’, ‘vi ste iz Evrope’, a ne kao ovi zli, tamni i strani muslimani koje ne volimo, ili je prisutno prenošenje kolektivne mržnje, gdje slijede propagandu koja nam je poznata iz Srbije i Hrvatske, da se u ratu u BiH radilo o zaustavljanju širenja islama, borbi protiv terorizma, do ekstremnih izjava da je ‘šteta što Ratko Mladić nije završio posao’. Iako negiranje genocida nad Bošnjacima nekada dolazi od visoko pozicioniranih političara, članova parlamenta, može se reći da je relativno rijetko iz navedenih razloga”, zaključuje na kraju razgovora Muhić Dizdarević.