Prizrenska Kaljaja – turistički i historijski biser Kosova

   Jusuf Džibo, direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Prizrenu u razgovoru za Anadolu Agency (AA) kaže da se ne zna tačno kada je i ko sagradio ovu tvrđavu, ali se, po njemu, na osnovu areološkog materijala može zaključiti da je to bilo u IV ili V vijeku.

 – Obnova započinjana više puta – 

“Nakon dolaska Vizantije na ovim prostorima oni su Kaljaju adaptirali za svoje potrebe. Isto su to uradile i Osmanlije nakon što su 1445. godine zauzle Prizren. Kaljaja je, dakle, stalno dograđivana. Dijeli se na takozvani donji i gornji grad. Gornji je stariji dok je donji izgrađen i adaptiran tokom Osmanskog perioda i to od 15. do 19. vijeka. Još jedno je sigurno. Tokom Osmanskog perioda tvrđava je isključivo korištena u vojne svrhe”, kaže Džibo.

Prva iskopavanja i restauracija na tom veoma važnom historijskom objektu počela su 1969. godine, ali nikada nisu završeni. Drugi dio restauracije i sanacije počeo je 2008. jer se tvrđava nakon rata na Kosovu nalazila u veoma lošem stanju.

“Obnovu od 2012. je počeo Arheološki institut. Donacije su dolazile uglavnom iz Ministarstva kulture Kosova, ali najveću investiciju, u iznosu od dva miliona dolara, donirala je ambasada SAD-a  na Kosovu. Ovu restauraciju su sproveli arheolozi iz Arheološkog instituta Kosova i zasnivala se više na obnovi i iskopavanju dok se CHWB (Cultural heritage without border ) bavila promovisanjem ovog vrijednog kulturnog objekta”, navodi Džibo.

Tokom iskopavanja, osim oružija, pronađene su i puške korištene u balkanskim ratovima, sablje, pronađen je i veći broj topovskih džuladi, fragmenti srušenog kamena od džamije, te hamama čija se lokacija ne zna ni sada, kao i ostaci mlina, depoa oružija…

Osim obodnih zidova, koji su se raspadali i rušili, a koji su skoro sto posto obnovljeni, izgrađen je depo u kojem ċe biti smješten muzej koji sa radom treba da počne naredne godine. Obnovljeni su i kazamati i u planu je da se u njima u dogledno vrijeme promovišu ručni radovi i domaći zanati.

“U gornejm gradu je adapiran jedan dio, sagarđen je teatar za pozorišne predstave i projekcije filmova. Taj dio se koristi po potrebi. Dio DOKUFEST-a, 16. Međunarodnog festivala dokumentranog i kratkometražnog filma početkom augusta 2017. održan je baš u tom prelijepom ambijentu”, kaže Džibo.

Ovaj dugogodišnji arhitekta po struci podsjeća da je Kaljaja nakon Prvog svjetskog rata prestala da služi svojoj namjeni. Dio klesanog kamena je nakon toga korišten za izgradnju muzičke gimnazije i još nekih škola u Prizrenu.

Nekako u tom periodu srušena je i džamija koju je Mehmed-paša Rotul dogradio na postojećim temeljima 1826. godine. Džamija je inače, bila izgrađena dvije do tri godine nakon zauzimana grada 1445. godine.

“To nije bila nikakva novina. Gdje je vojska tu se gradila i džamija, hamam i ostali objekti. Do 60-tih godina prošlog vijeka kameni zidovi od ostatka džamije bili su visoki oko metar i po. Munara je srušena nakon Prvog svjetskog rata. Ne zna se da li je to bilo od eksplozije, kako se to obično radilo na Balkanu, nakon odlaska Osmanlija, kao što je to primjera radi bilo u Budvi, Albaniji, a naročito su to radili u Bugarskoj” kaže Džibo.

– Stjecište velikog broja turista- 

Iako je svoje potpise u vidu peticije dalo oko 20 hiljada građana prizrenskog regiona da se džamija obnovi to se nikada nije desilo.

“Kaljaja ima status areološkog lokaliteta i zbog toga se ne vrši rekonstrukcija. Vrši se restauracija, konzervacija postojećeg stanja, ali ne i rekonstrukcija mada to ne mora da znači. Ima, istina, rijetkih slučajeva u specifičnim situacijama kada je vršena i rekonstrukcija. Arheološki institut i njihova komisija, bazirajući se na važećim zakonima, međutim, tretiraju je kao arheološki lokalitet. Po njima džamija nema neku specifičnost i prednost da se rekonstruiše i zato nije izdata dozvola za to”, pojašnajva Džibo.

U Prizrenu, kojeg često zovu muzej pod vedrim nebom, ima više desetina kulturno historijskih spomenika muslimanske, pravoslavne i katoličke vjere. Mnogi od njih su stari po više stotina godina i uglavnom su skoncentrisani u centru starog jezgra grada koji se u pisanim dokumentima prvi put pominje početkom XI vijeka.

Ipak, Kaljaja je, opšti je dojam, nešto posebno. Iako je na brdu iznad grada i do nje se pješači po dosta strmom terenu, i sada, ali i u vrijeme kada je bila u ruševinama, bila je stjecište velikog broja turista. Prema nekim nepotpunim podacima posjeti je oko 200 hiljada turista godišnje. Očekuje se da ta brojka bude još veća.

“Kaljaja još nije kompletno obnovljena. Treba da se aktivira rad muzeja, radnji u kojima će se prodavati ručni radovi, postavi rasvjeta, angažuje osiguranje. Pominje se u posljednje vrijeme da se izgardi i žičara sa istočne strane. Kada se to sve završi  broj posjeta može biti i do nekoliko puta veći”, kaže Džibo.

Izrazio je nadu da će sve to biti još bolje i lakše kada Kosovo bude primljeno u UNESCO.

Akos.ba