Nedžmettin Erbakan: Lider koji se borio za ideal novog i pravednijeg svijeta

Piše: SEFA SAHIN

Od smrti bivšeg turskog premijera Necmettina Erbakana, osnivača i lidera pokreta Milli Gorus i političara koji nije prezao žrtvujući se za ostvarenja ideala novog svijeta, prošlo je osam godina.

Turci danas nizom manifestacija odaju počast Erbakanu koji je donio novo shvatanje politike u Turskoj i koji je vjerovao da Turska može biti predvodnik u izgradnji boljeg i pravednijeg svijeta, javlja Anadolu Agency (AA).

U Turskoj se, kao i u ostatku svijeta, politika dijelila na ljevicu i desnicu, a Erbakan je donio novi politički pokret “Milli Gorus“, koji predstavlja nacionalnu viziju političkog buđenja i ujedinjenja muslimana koji vjeruju u istinu i pravdu.

Erbakan je rođen 1926. godine u Sinopu, na obali Crnog mora. Gimnaziju u Istanbulu je kao učenik generacije završio 1943. godine. Iako je tako stekao pravo upisa na fakultet bez prijemnog ispita, Erbakan je ipak radio prijemni ispit na Tehničkom univerzitetu u Istanbulu i stekao pravo na direktni upis druge godine fakulteta. Pet godina kasnije primljen je za asistenta na Mašinskom fakultetu.

Prva prekretnica u njegovom životu dogodila se 1951. godine kada ga je Tehnički univerzitet iz Istanbula poslao da radi na istraživačkom projektu na njemačkom Univerzitetu u Aachenu.

Istražujući za njemačku vojsku pri Istraživačkom centru DVL, Erbakan je uradio tri doktorske disertacije, što je privuklo pažnju njemačkih vlasti. Radio je na izradi dizel motora sa što manjom potrošnjom i emisijom štetnih gasova, a što većom snagom, a njegovi radovi i danas su cijenjeni u toj aktuelnoj oblasti.

Bio je i glavni inženjer u timu koji je radio motor za njemačke tenkove Leopard.

Stečena iskustva u industriji iskoristio je po povratku u Tursku u kojoj je 1956. godine otvorio fabriku automobila Gumus, koja i danas radi pod nazivom Pancar Motor.

Ubrzo je ušao u rukovodstvo Unije privrednih komora Turske i zalagao se da Turska postane zemlja koja će proizvoditi motore.

Ubrzo je pokrenuta kampanja za njegovu smjenu sa čela Unije komora, što je i učinjeno odlukom guvernera Ankare. Upravo to ga je ponukalo da uđe u političke vode.

Parlamentarni izbori 1969. godine su bili njegov zvanični ulazak u politiku. Prvobitno je tražio da ga kao kandidata iz Konye na svoju listu stavi Stranka pravde (AP), ali rukovodstvo te stranke ga je odbilo. Erbakan se potom kandidirao kao samostalni kandidat i ušao u parlament sa brojem glasova koji bi stranci donio još najmanje tri mandata.

S početaka njegove političke karijere poznata je njegova izjava da su upravu oni koji mu govore da jedan cvijet ne čini proljeće, ali da je istina i da svako proljeće počinje s prvim cvijetom.

Godinu nakon izbora osnovao je Partiju nacionalnog statuta iz koje će se roditi pokret “Milli Gorus”.

Vodio je antiimperijalističku i antikapitalističku politiku, a snažno se borio i za palestinsko pitanje na Bliskom istoku.

Partija je zatvorena zbog kršenja normi sekularizma i to brzo nakon što je Erbakan na mitinzima pozivao muslimane da klanjaju namaze u istanbulskoj Ajasofiji.

Erbakan je 1972. godine osnovao Partiju nacionalnog spasa sa kojom je godinu kasnije izašao na izbore i dobio 51 zastupničko mjesto u parlamentu.

Ušavši u koaliciju s Republikanskom narodnom partijom (CHP), na čelu koje je bio Bulent Ecevit, Erbakan je imenovan na funkciju zamjenika premijera Turske.

U tom periodu na turskoj političkoj sceni dominirao je problem na Kipru, a zbog zagovaranja mirovne invazije Erbakan je dobio i nadimak “mudžahid“.

Nakon vojnog udara u septembru 1980. godine, Erbakan je završio u pritvoru, a njegova partija je zatvorena.

Odsluživši devetomjesečnu zatvorsku kaznu, Erbakan je odmah po izlasku na slobodu osnovao novu stranku. Iako mu je zabranjeno da se bavi politikom, Erbakan je u julu 1983. godine osnovao Refah partiju čiji prvi predsjednik je bio Ahmet Tekdal. Erbakan je za predsjednika Refah partije imenovan četiri godine kasnije kada mu je na referendumu ukinuta zabrana političkog djelovanja.

Erbakan je na izborima 1991.godine ponovo izabran za zastupnika u turskom parlamentu iz Konye. Njegova Refah partija je na izborima četiri godine kasnije (1995.) pobijedila na izborima sa osvojenih 21,7 posto glasova.

Međutim, tadašnji turski predsjednik Suleyman Demirel nije imenovao Erbakana za mandatara za sastav nove vlade, a koaliciona vlada DYP-ANAP održala se svega tri mjeseca.

Potom je Demirel ipak ovlastio Erbakana da formira novu vladu, a on je ušao u koaliciju s Tansu Ciler koja je bila na čelu Partije pravog puta.

Erbakan je premijer Turske postao 28. juna 1996. godine, a jedan od značajnijih njegovih poteza bilo je osnovanje grupe D8, (Developing 8) kojom je želio okupiti zemlje u razvoju i muslimanske zemlje u organizaciju koja je svojevrsni pandam grupi G7.

Već naredne godine Erbakan i njegova vlada bili su na meti žestoke propagande koja je 28. februara 1997. godine rezultirala postmodernim vojnim pučem.

Memorandum vojnog vrha Turske rezultirao je uplitanjem vojske u izvršnu vlast i kolapsom vlade na čijem čelu je bio tadašnji premijer Erbakan.

Erbakan je prije ostavke primoran da potpiše set reformi koje su, između ostalog, uključivale zabranu pristupa javnim institucijama za pokrivene žene i zatvaranje vjerskih škola.

Refah partija je zatvorena odlukom Ustavnog suda početkom 1998. godine, a Erbakan i još pet njenih zvaničnika dobili su petogodišnje zabrane političkih aktivnosti.

U međuvremenu su članovi Refah partije osnovali Fazilet partiju koja je bila četvrta u nizu partija koja je nastala na političkom pokretu “Milli Gorus”.

Na čelu Fazilet partije bio je predsjednik Recai Kutan. On je predvodio konzervativni dio partije i često je vodio rasprave sa modernističkim ogrankom partije na čelu kojeg je bio Abdullah Gul

I Fazilet partija je zatvorena sudskom odlukom 2001. godine.

Članovi partije potom su osnovali Saadet partiju, a dio političara iz “Milli Gorusa” je formirao Stranku pravde i razvoja (AK Parti). Saadet partija nije ušla u parlament, a AK Partija je na izborima 2002. godine pobijedila i samostalno formirala Vladu Turske.

Po isteku zabrane bavljenjem politikom, Erbakan se na političku scenu vratio 2003. godine kada je imenovan za predsjednika Saadet partije.

Već naredne godine je morao podnijeti ostavku jer je osuđen na dvije godine i četiri mjeseca zatvora. Zbog zdravstvenih problema mu je zatvorska kazna preinačena u kućni pritvor, a oslobođen je 2008. godine pomilovanjem tadašnjeg turskog predsjednika Abdullaha Gula.

Na vanrednom kongresu 2010. godine Erbakan je ponovo izabran za predsjednika Saadet partije, ali zdravstveni probemi su ga ograničavali u radu.

Preminuo je 27. februara 2011. godine, dan uoči obilježavanja 14. godišnjice postmodernog puča. Po vlastitoj oporuci je sahranjen bez državničkih počasti, a dženazu-namaz brojni poštovaoci njegovog lika i djela su mu klanjali ispred Fatihove džamije u Istanbulu.

Akos.ba