Dan kada je srušena Ferhadija: 7. maj – simbol razaranja i otpora
Na današnji dan, 7. maja 1993. godine, srušena je jedna od najznačajnijih džamija u Bosni i Hercegovini – Ferhat-pašina džamija, poznatija kao Ferhadija. Ovaj čin brutalnog rušenja, izvršen eksplozivom od strane nepoznatih srpskih nacionalista uz podršku tadašnjih vlasti Republike Srpske, bio je dio šire strategije etničkog čišćenja Bošnjaka iz Banje Luke i uništavanja njihovog kulturnog i vjerskog identiteta.
Ferhadija je prvobitno oštećena, a zatim potpuno sravnjena sa zemljom, zajedno sa cijelim kompleksom koji je uključivao tri turbeta, sahat-kulu, šadrvan, česmu i mezarje. Njeni ostaci su odvezeni na gradsku deponiju, a teren temeljito očišćen kako bi se izbrisali svi tragovi njenog postojanja.
U istom periodu, u Banjoj Luci je uništeno još 15 džamija, a rušenje Ferhadije ostalo je jedno od najsimboličnijih i najtežih poglavlja agresije na Bosnu i Hercegovinu. Zbog toga je 7. maj proglašen zvaničnim Danom džamija u BiH – danom sjećanja na razaranje, ali i otpor, upornost i obnovu.
Arhitektonsko remek-djelo iz 16. stoljeća
Ferhadija je izgrađena 1579. godine u klasičnom osmanskom stilu, a vjeruje se da je njen arhitekta bio učenik čuvenog Mimara Sinana. Izgradnju je finansirao Ferhat-paša Sokolović, tadašnji bosanski sandžak-beg. Džamija je predstavljala vrhunac islamske arhitekture tog perioda u Bosni – imala je kupolu visoku 18 metara, dok je munara dosezala čak 43 metra. Ferhadija je 1950. godine uvrštena u nacionalnu kulturnu baštinu, a kasnije i na preliminarnu listu UNESCO-ve svjetske baštine.
Obnova pod pritiskom i otporima
Nakon rata, 2001. godine, Islamska zajednica dobila je urbanističku saglasnost za obnovu Ferhadije. Međutim, 7. maja iste godine, tokom postavljanja kamena temeljca, došlo je do nasilnih protesta. Oko 4.000 srpskih nacionalista napalo je 300 okupljenih Bošnjaka, nanijevši povrede mnogima, dok je jedan muškarac kasnije preminuo od zadobijenih ozljeda. Ceremonija postavljanja kamena temeljca završena je kasnije u tajnosti, pod jakim policijskim osiguranjem.
Rekonstrukcija džamije bila je dugotrajan i osjetljiv proces, često opterećen političkim tenzijama. Poseban izazov predstavljala je potreba za autentičnom obnovom, što je zahtijevalo detaljne studije i angažman stručnjaka, među kojima i tim Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu.
Ferhadija danas ponovo stoji u srcu Banje Luke, obnovljena u svom izvornom sjaju, kao svjedok bolne prošlosti, ali i pobjede dostojanstva i zajedničkog pamćenja. Njen povratak na mjesto s kojeg je silom uklonjena, simbol je trajne borbe za pravdu, istinu i slobodu vjere u Bosni i Hercegovini.
Akos.ba
foto:historija.ba
