Ako treba da vidite samo jedan grad u Španiji – neka to bude Granada
Tekst i fotografija: Ivana Dukčević
“Ko nije vidio Granadu, nije vidio ništa”, kaže španska izreka, ili kako je neko rekao: “Ako treba da vidite samo jedan grad u Španiji – neka to bude Granada” … Da ne bude kraj, postoji još jedna: “Nema ničeg goreg nego doći u Granadu, a biti slijep”… nije loša reklama za mjesto od nekih 240 000 stanovnika, u odnosu na milionske gradove Španije.
“Granada” je riječ koja znači “nar”. U skladu s time, mnogi gradski stubići i oluci imaju reljefni sibol nara na sebi. Od VIII vijeka (kada su grad osvojili Mavari) nosio je ime Garnata, a prije toga bio je hrišćanska – Elvira. Tokom perioda od 250 godina Granada je bila posljednje uporište Mavara na Iberijskom poluostrvu, centar nauke, umjetnosti i kulture posle pada Kordobe, pogotovo od 1238. godine kada je na vlast stupila dinastija Nasrida. U mavarsko vrijeme trgovina je cvjetala, a u gradu se proizvodila i izvozila koža, papir, svila i keramika. U rekonstruisanim mavarskim bazarima Alkaiseria (Alcaiceria) i Zakatin (Zacatin), i danas možete naći predmete od srebra, keramiku, marketru (marquetru – drvene predmete geometrijskih šara sa umetnutim parčićima sedefa), kao i ćilime koje prave žene iz regiona Alpuhara (Alpujara).
Krajem 1491. i početkom 1492, vojska španskih vladara Ferdinanda II od Aragona i Izabele od Kastilje, više od 4 mjeseca vršila je opsadu ispred zidina tvrđave-palate Alhambre. Najzad, 2. januara 1492. bez otpora uspjeli su da je osvoje. Bez kapi prolivene krvi, mladi mavarski sultan Špancima znan kao Boabdil (Abu Abd Allah Muhammad XI) bio je prognan ka jugu, u Afriku. U toku opsade, Izabelu i Ferdinanda u vojnom šatoru posjetio je i mladi Kolumbo tražeći podršku za svoj put ka “Indiji” i isprva bio odbijen… Iste godine, Alhambra je pala, Kolumbo „pronašao“ Ameriku, a točak istorije Evrope okrenuo se u korist Španaca. U tkzv. “hrišćanskom” djelu starog grada, koji je najmanji i najbliži novom djelu Granade, nalazi se kruna pobjede Ferdinanda i Izabele – velika gotska Katedrala i njihova Kraljevska kapela (Capilla Real), mjesto na kome je sahranjen najpoznatiji kraljevski par Španije.
Kada je povorka predvođena sultanom Boabdilom napustila Granadu i počela uspon na brda podno Sjera Nevade (Sierra Nevada ili “Snježna planina”) na svom putu ka Africi, sultan se okrenuo ka voljenoj Granadi i kažu, uputio poslednji pogled ka Alhambri, uz dubok uzdah. I danas, na obroncima Sjera Nevade postoji mjesto gde se navodni događaj zbio – vidikovac po imenu “El suspiro del Moro” (“Posljednji uzdah Mavara”). Postoji i nastavak priče… Vidjevši tužan pogled svog sina, 31-godišnjeg sultana Boabdila u pravcu Granade i puštenu suzu, njegova majka, sultanija Fatima rekla mu je: “Sada plačeš kao žena nad onim što je trebalo da braniš kao muškarac”. Ah, te žene…
Po španskoj rekonkisti (ponovnom osvajanju teritorija od Mavara), prije nego što će 1609. i posljednji Mavari napustili Španiju, mnogi su primoravani da pređu u hrišćanstvo i tako od Mavara (na španskom: “Moro”) postali “Moriscos”. U cijeloj priči oko rekonkiste i Jevreji su prošli loše. Narod koji je uživao sva prava tokom vladavine Mavara, prvo je od 1480. Podvrgnut Španskoj inkviziciji, a već u martu 1492, Dekretom koji su potpisali katolički monarsi, desetine hiljada njih je protjerano iz Andaluzije uz oduzimanje svih prava i posjeda.
Sudbina je htjela da danas, mnogo godina kasnije nekadašnji Mavari – sada Marokanci, u velikom broju ponovo nasele Granadu i u uličicama njenog starog grada Albaisina (Albaizin), otvaraju čajdžinice (teteria) starinskog izgleda, prodavnice arapskih poslastica, čajeva i suvenira. Tu su se nekako “provukli” i Turci koji su otvorili radnje sa döner“-om, ali kakvim!
Ako pak želite da probate arapski čaj romantičnih naziva: “Amor de Turco”, “Paseo por la Alhambra”, “Encantos del Albaizin” ili “Embrujo de Granada”, možete ga ili kupiti, ili probati u ulicama starog dijela grada – Kaldererija Vieha ili Kaldererija Nueva (Caldereria Vieja iliCaldereria Nueva – “caldereria” znači “kazandžija”).
Granada i njen stari grad Albaisin zaštićen kao UNESCO-va svjetska kulturna baština, mjesto je puno nekakvih čudnih i pomješanih emocija, slično starom, podeljenom dijelu Jerusalima… Nekada davno, u XI vijeku, otprilike polovinu stanovništva Granade činili su Mavari, a drugu polovinu Jevreji. “Albaizin” tj. “Al-Baezin” na arapskom znači “oni iz Baeze”, po Mavarima koji su od progona, iz grada Baeze pobjegli u Granadu.
Najinteresantniji dio Albaisina nalazi se oko rijeke Daro (Darro), u ulici Carerra del Darro. U nekoj vrsti klanca, sa kamenim mostićima, rječica teče uz glavnu ulicu starog grada između manje uzbrdice na kojoj je Albaisin (na sjevernoj strani) i visokog, strmog brda sa palatom Alhambrom, sa južne strane. Bijele mavarske kuće sa rešetkama od kovanog gvožđa na prozorima, drvene kapije i kameni pločnici, prizivaju neku daleku prošlost i vrijeme koje je odavno nestalo…
Ako imate sreće da odsjednete u jednoj mavarskoj kući u Albaisinu, koju je jedan preduzimljivi mladi Šveđanin zaljubljen u Granadu (i svoju djevojku, Španjolku) pretvorio u fantastične hostel-apartmane, onda će vaš užitak sigurno biti kompletniji.
Najljepši pogled na Albaisin i Alhambru doživjet ćete ako se popnete do gornjih uličica kod crkve Sv. Nikole, na Mirador de San Nicolas (“mirador” na španskom znači vidikovac, mjesto sa pogledom). Učinite to u kasno popodne i vidjet ćete koliko još ljudi to isto čine. Mladi sa gitarama, ulični prodavci ručno rađenog nakita iz Latinske Amerike, zaljubljeni parovi i mnogi drugi, svi dolaze da posmatraju čuvenu Alhambru od crvenkastog kamena, koja u sumrak zbog zalaska sunca, poprima još crvenkastiju nijansu (“Al-hamra” na arapskom i znači “crvena”). Ako Granadu posjetite u proljeće, predivan pogled na Alhambru biće dopunjen i pogledom na Sjera Nevadu, najvišu planinu južne Evrope (vrh Mulhacen – 3478 m) s najvišim planinskim prevojem, gde se skoro do maja bijeli snijeg i u čijem se ski centru, mjestu Pradoljano (Pradollano), 45 km od Granade, često do aprila možete skijati.
Ako ste gladni, Granada je odličan izbor za vas. Ovaj grad je u čitavoj Španiji poznat po tome što ćete u bilo kom baru, uz svako naručeno piće dobiti besplatni “tapas” (meze s’nogu), a poslije jela otići da isprobate čari arapskih kupatila.
Iako u ulici Calle Santa Ana postoje potpuno nova, sređena po ugledu na stara, gdje možete izabrati samo kupanje, ili masažu aromatičnim uljima, u ulici Carerra del Darro nalazi se najstarije arapsko kupatilo u Španiji – El Banjuelo ili Banjos Arabes (El Bañuelo ili Baños Arabes), hamam iz XII vjeka, nekada dio džamije Meskita del Nogal (Mezquita del Nogal, tj. “Džamije Lješnikovog Drveta”), iz XI vijeka. Kuća sa hamamom često je mjenjala vlasnika. Trenutni vlasnik parcele je u dogovoru sa državom pristao da bez nadoknade, 5 puta nedeljno otvori Kupatila za turiste.
Na sjeveroistočnom obodu grada, uz brdo Sacromonte (“Sveto brdo”), davno se smjestila kolonija Roma, u čijim se kućama-pećinama u brdu, nalaze neki od najpopularnijih flamenko barova i restorana, individualne škole flamenka, a noćni život često ne prestaje do ranih jutarnjih sati. Ovaj dIo Granade veoma je popularan – smatra se mjestom izvornog flamenka (porijeklo ove muzike i plesa je u mješavini španske gitare, arapske pjesme i ciganskog plesa). Na brdu Sakromonte, u kaskadnim ulicama i kućama-pećinama (cuevas), postoji i nekoliko hotela-apartmana sa “pećinskim” smještajem, gde vam i na vrelom suncu Andaluzije, klima uređaj sigurno neće biti potreban.
I šta još reći o gradu nara osim – ako vam se prilika pruži, nemojte je propustiti.
Najveće i najslavnije dostignuće mavarske arhitekture i hortikulture u vreloj, najjužnijoj španskoj pokrajini Andaluziji, sigurno je neopisivo lijepa tvrđava-palata – La Alhambra, na brdu iznad Granade, najposećeniji pojedinačni kulturno-istorijski spomenik čitavog Iberijskog poluostrva. Sagradili su je posljednji vladari dinastije Nasrida, u XIII vijeku.
Opisivati Alhambru predstavlja veliki izazov. I sam Washington Irving, američki ambasador u Španiji s polovine XIX vjeka, koji je proveo neko vrijeme u Alhambri i napisao čuvenu knjigu „Priče iz Alhambre“ (“Tales of Alhambra”) koja je palatu proslavila i približila Zapadnom svjetu, verovatno je kao pisac imao muku odakle da počne.
Ako do sada niste vidJeli vrtove nalik rajskim, pripremite se za palatu Alhambru i njene vrtove Heneralife (Generalife). Arhitektonski i duhovni sklad jednostavnih oblika palate, najfinijih duboreza i kamenoreza unutrašnjih lukova, zidova i tavanica, ogledaju se u kvadratnim ili pravougaonim bazenima mirne, zelene vode i prepliću sa kamenim fontanama iz kojih tek suptilno izlaze tanani mlazevi vode. A oko njih… žbunovi nara, mirte, ukrasno cvijeće i drveće pomorandži i limunova prepuno otežalih plodova – prosutih po zemlji… Jedini objekat u priličnom neskladu sa mavarskom arhitekturom Alhambre je Palata Karlosa V, španskog kralja iz XVI veka, koji je vjerovatno htio da i on ima palatu na brdu, pa ju je nekako uglavio na platou između Arapskih kupatila i Vojnog skladišta (Alcazaba).
Sa drvenih balkona Alhambre, dole ispod vas, prostire se ne samo čitav Albaisin sa svojim bijelim kućama – kao na dlanu, već i cijela Granada, brda i doline Andaluzije, koliko god vam pogled doseže.
Osim ako u Španiju ne putujete van turističke sezone, velike su šanse da ulaznice nećete uspjeti da kupite došavši na lice mjesta. Rezervacije putem interneta vrše se i do tri mjeseca unaprijed, gdje sa rezervacijom dobijate i tačno vrijeme ulaska u Nasridove palate – centralni deo Alhambre.
Iako za vrh brda na kome se nalazi Alhambra voze turistički minibusevi, u slučaju da ulaz u palatu imate u jutarnjim časovima (najbolje oko 9 h), a kondicija vas služi, krenite nešto ranije putem kojim malo njih ide – u istočnom djelu Albaisina pređite mostić na reci Darro, prošetajte šumarkom uz staro kameno stepenište, pješice sve do vrha… osjećaj potpune samoće ispred ogromnih zidina je jedinstven.
Akos. ba i furaj.ba
