Dejtonski mirovni sporazum: Mir koji traje, pitanja koja ostaju
Na današnji dan, 14. decembra 1995. godine, u Parizu je potpisan Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini, poznatiji kao Dejtonski mirovni sporazum. Time je formalno okončan četverogodišnji rat u Bosni i Hercegovini, jedan od najkrvavijih sukoba u Evropi nakon Drugog svjetskog rata.
Sporazum su potpisali predsjednik Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović, predsjednik Srbije Slobodan Milošević i predsjednik Hrvatske Franjo Tuđman, uz prisustvo predstavnika najvećih svjetskih sila, u pariskoj palači Élysée. Trideset godina kasnije, Dejton ostaje temelj političkog i ustavno-pravnog poretka Bosne i Hercegovine, ali i dokument koji i dalje izaziva duboke političke, pravne i društvene rasprave.
Dejtonski mirovni sporazum je zaustavio rat u kojem je ubijeno više od 100.000 ljudi, raseljeno više od milion, a u kojem je počinjen prvi genocid u Evropi nakon Drugog svjetskog rata. Iako su ga potpisali akteri koji su u Bosni i Hercegovini i ratovali, ključnu ulogu u njegovom nastanku imala je administracija tadašnjeg američkog predsjednika Billa Clintona.
Američki angažman, politički, diplomatski i vojni, bio je presudan. Zračni udari NATO-a, posebno na položaje Vojske Republike Srpske oko Sarajeva, natjerali su tadašnje rukovodstvo RS-a za pregovarački sto, što je kulminiralo dejtonskim pregovorima.
U tom kontekstu, Dejtonski mirovni sporazum smatra se najuspješnijim američkim vanjskopolitičkim projektom nakon Drugog svjetskog rata. Za razliku od intervencija u Afganistanu, Iraku, Vijetnamu i drugim dijelovima svijeta, mir postignut u Bosni i Hercegovini traje već tri decenije.
Trideset godina kasnije
Iako se Dejton često kritikuje zbog nefunkcionalnosti političkog sistema koji je uspostavio, njegova osnovna svrha bila je jasna: zaustaviti rat. U tome je u potpunosti uspio.
Međutim, činjenica da Bosna i Hercegovina ne posjeduje original Sporazuma, da on nikada nije službeno preveden na bosanski jezik, te da se njegovi aneksi provode selektivno, svjedoči o dubokoj institucionalnoj i političkoj neodgovornosti prema vlastitim temeljima.
Dejton je donio mir. Ali trideset godina kasnije, ostaje pitanje da li je Bosna i Hercegovina spremna da taj mir pretvori u funkcionalnu državu u kojoj se međunarodni sporazumi ne samo obilježavaju i spominju na godišnjice, nego i dosljedno poštuju i provode.
akos.ba
